Antwoorden Ckv Themakatern De liefde

Afdeling I


Opdracht 1
1 a Denk bij deze vraag aan meerdere aspecten van de liefde:
voorkeur, passie, verliefdheid, vriendschap, verbondenheid.
b Rode kleuren worden vaak verbonden met de liefde.
3 a Denk aan: rode roos, hartje met pijl, afdruk van een rode
mond, kussende mensen, twee elkaar vasthoudende handen,
volle maan, ondergaande zon, tortelduifjes en instrumenten
zoals violen.
b cupido is een (half)god uit de klassieke mythologie (van de
Grieken en Romeinen), afgebeeld met een pijl en boog,
waarmee hij het hart kon treffen van een persoon, die dan
verliefd werd. Hij wordt afgebeeld als een klein, mollig
kindje met vleugels. In de kunst van de Renaissance en van
de periodes daarna, zie je Cupido opnieuw afgebeeld op
schilderijen, in beeldhouwwerken enzovoort, ook wel in
combinatie met andere goden/godinnen van de liefde
(bijvoorbeeld venus/Amor). Wanneer Cupido of alleen het
hartje met doorgestoken pijl wordt afgebeeld zonder verdere
(klassieke) betekenis, kun je spreken van een cliché.
Opdracht 2

Bij deze Opdracht gaat het om specifieke lichaamstaal waardoor
liefde wordt uitgedrukt. Beschrijf zo nauwkeurig mogelijk hoe de gebaren of blikken eruitzien en wat ze betekenen.


Opdracht 3
3 a De fotoserie vind je in de rechterkast van de kamer achter
de buste. De foto's laten allemaal zien dat twee mensen
iets vriendschappelijks met elkaar hebben. vriendschap,
liefde, trouwen, een kus.
b Twee praktische tips voor als je de montagekamer van Hotel
Palet wilt gebruiken:
- Schrijf je in het qastenboek in vôôrdat je in de
verschillende hotelkamers items gaat selecteren. Als
je dit namelijk pas doet nadat je je selecties hebt
gemaakt, ben je die in de montagekamer weer kwijt.
- Wanneer je in de montagekamer bent, kun je alleen iets
saven als je iets gemonteerd hebt. Monteren doe je
door een item van de linkerkolom naar de montagebalk
(rechts) te sî6pen.
Afdeling II
Opdracht 1

1Rond 1990 bezocht Elvis costello verschillende concerten van The Brodsky Quartet in Londen. Wat Costello niet wist, was dat leden van het kwartet in dezelfde periode zijn concerten bezochten. Ze begonnen elkaar brieven te schrijven en in november 1991 besloten ze om samen aan een project te gaan werken. Dit werd het uitbrengen van de cd Juliet Letters.
2 a Het element van de liefde komt in verschillende zinsnedes
voor. Bijvoorbeeld 111'm dying to hear you', "my
sweetheart", 11see how I'm suf fering'1. De associatie met een
brief komt uit de één na laatste zin: "this is the song she
dictated to this evening"
b Een seance is een "spirituele" bijeenkomst. Tijdens zo'n
bijeenkomst worden onder andere de geesten van overledenen
opgeroepen. In het verhaal van Romeo en Julia sterven beide
geliefden. Als je er even van uitgaat dat alleen Julia nog
maar gestorven is, probeert Romeo via een seance contact
met haar te krijgen.
c In de één na laatste zin staat dat Julia dit liedje
gedicteerd heeft. Alsof het dus een brief is. De seance van
Romeo is gelukt want hij heeft contact met Julia gehad. Ze
wandelen zelfs samen over de vloer en het plafond (derde
couplet).
4 a De meest bekende dans in een driekwartsmaat is de wals. Er
zijn twee variaties op deze dans: de Engelse wals
(langzaam) en de Weense wals (snel). Romeo's seance is een
Weense wals.
b De wals wordt ook wel een "liefdesdans" genoemd. Het is bij
uitstek een dans voor verliefde stelletjes.
5 a De strijkers gebruiken hun strijkstok niet, maar ze
tokkelen met hun vingers aan de snaren. Daardoor klinken de
tonen erg kort en fel. De muziek wordt daardoor een beetje
"springerig" en vrolijk. Deze manier van spelen heet
pizzicato.
b Aan het eind van couplet 2 zingt Romeo. "try to contact
me". In het derde couplet is ze aanwezig. Tijdens het
tussenspel zou Julia dus heel goed kunnen verschijnen om
samen met Romeo een wals te dansen. In een clip zou zo 'n
tussenspel bijvoorbeeld heel goed gebruikt kunnen worden om
een flashback te laten zien.
c Het begin heeft een veel langzamer tempo. De muziek is ook
veel dromeriger en rustiger.
d Dit komt onder andere doordat de strijkers in het intro hun
strijkstok wél gebruiken.
e Een seance roept altijd een beetje een geheimzinnige sfeer
op. Er gebeuren ook vreemde dingen in couplet 3.
Papier dwarrelt zomaar rond en er gaat een radio spelen,
waarvan de stekker niet in het stopcontact zit. Maar de
muziek heeft niets geheimzinnigs. op het begin na is de
muziek opgewekt en vrolijk en de tekst is dat ook. Romeo
hoopt contact te krijgen met Julia, wat hem ook lukt. Het
begin is veel rustiger van tempo en de sfeer van het intro
van de muziek is gevoelig en dromerig.
Opdracht 2
2 a Beschrijf het soort brief en de houding van het meisje (hoe
staat ze erbij).
b Beschrijf de voorstelling (voorwerpen, het meisje, de
ruimte) en hoe het geschilderd is (kleuren, nauwkeurigheid,
lichtval).
3 a Het is intiem omdat het meisje met iets zeer persoonlijks
bezig is (het lezen van een brief). Het lijkt alsof we haar
onopgemerkt bekijken. Het lijkt een momentopname: het fruit
rolt van de schaal, de gordijnen zijn even opzij geslagen,
de zon schijnt net naar binnen.
b We zien haar gezicht weerspiegeld in het openstaande raam.
Ze oogt vrij rustig, maar we kunnen haar ogen en de
reflectie van haar mond niet echt goed zien. Haar precieze
emoties zijn daardoor niet goed te zien, alhoewel ze lijkt
te glimlachen.
c Beeldend: het meisje staat mooi in het licht, dat op haar
gezicht en schouders schijnt. In de kamer is door de
lichtval een mooie licht-donkerwerking ontstaan.
Inhoudelijk: het roept het idee van contact met buiten (de
briefschrijver) op. Het meisje is op de wereld buiten de
kamer gericht, door het lezen van de brief bij het raam.
Het symboliseert dus het contact tussen de wereld binnen
4 a Er zijn geen directe aanwijzingen over de vermoedelijke
schrijver en inhoud van de brief. Wel kun je uit haar
glimlach en haar leeftijd opmaken dat het meisje een brief
van een vriend toegestuurd krijgt.
b Uit de reconstructie van afbeelding ib zou je kunnen
opmaken dat het om een liefdesbrief gaat, vanwege het
schilderij met Cupido. Vermeer kan schilderkundige motieven
voor de verwijdering hebben gehad (vanwege de compositie)
of inhoudelijke motieven (nu laat hij meer aan de gedachten
van de toeschouwer over wat het schilderij zou kunnen
betekenen). vervolgens heeft hij het gordijn rechts
toegevoegd. Door dit aan de compositie toe te voegen wordt
de afstand met de toeschouwer vergroot; de voorstelling
wordt nog intiemer (wij blijven op afstand van het meisje).
5 a De gordijnen en het kleed hebben veel plooien; ze zien er
niet glad gestreken uit, ze lijken in beweging, ze zijn
niet statisch. Hieruit kun je opmaken dat haar emoties ook
onrustig zijn. De brief heeft gevoelens op gang gebracht.
b Etenswaren kunnen bederven. In stillevens (schilderijen met
alleen voorwerpen) verwijzen eten, verwelkte bloemen en
gebroken servies naar de tijdelijkheid/vergankelijkheid van
het leven. Zeker in een maatschappij waarin de welvaart
(door handel) toeneemt, hechten kunstenaars waarde aan
dergelijke betekenissen. Overigens zie je dat welvaart
wordt gesymboliseerd door bijvoorbeeld zilver, porselein,
mooi glaswerk en dure kruiden (verworven door de handel op
Indië door de VOC, dit is de Verenigde oost-Indische
Compagnie).
c Het fruit kun je zien als symbool voor de tijdelijkheid van
een liefde. Als je goed kijkt ziet de brief er verkreukeld
uit. Heeft haar geliefde hun liefde beëindigd? Herleest ze
de brief nadat ze hem eerst had verkreukeld en weggegooid?
Heeft zij weer hoop (het open venster en het binnenvallende
licht)?
6 a Nu je de symboliek ontrafeld hebt, zal je mening misschien
gewijzigd zijn over de inhoud van het schilderij.
b Hij wil haar in een zekere geheimzinnigheid hullen, door
symbolen te gebruiken en de visuele afstand met de
toeschouwer te vergroten (het rechter gordijn). De
betekenis van de brief wordt niet direct duidelijk.

7 Beschrijf wat je erin aanspreekt en wat je minder mooi of duidelijk vindt (benoem dat concreet). Raak je gefascineerd door het schilderij (bijvoorbeeld door het verhaal, de kleuren, de lichtval) of kan het je maar matig boeien (en waardoor)?
Extra Opdracht 1

1Voorbeelden van schilderijen: De liefdesbrief, Schrijvende vrouw met dienstbode, Brieflezende vrouw in het blauw, Schrijvende vrouw in het geel, Schrijvende vrouw met dienstbode, Vrouw en dienstbode met brief. Analyseer het gekozen schilderij op dezelfde manier als het schilderij bij Opdracht 1.
2 Doordat Vermeer zeer evenwichtig ingerichte ruimtes schildert, ontstaat er een evenwichtige compositie: de vlakverdeling, het perspectief en de verhoudingen van de vlakken zijn met een bijna wiskundige nauwkeurigheid geconstrueerd. De kleurkeuze versterkt de rust en het evenwicht in de compositie. Beschrijf van beide schilderijen de opbouw en verhoudingen van de verschillende vlakken. Gebruik daarbij afbeelding ib. Het openstaande raam in Brieflezend meisje bij het venster lijkt maatgevend voor het hele schilderij: de grootte van het raam wordt herhaald (twee maal ernaast, eronder en erboven).
Opdracht 3

1a Felle kleuren zie je terug in bijvoorbeeld het (onpersoonlijkt) geschilderde hart (rechts), de zwart-witrand (onderaan), de geschilderde "2" (boven de deur). Het "stripachtige" ontstaat door series van dezelfde soort ansichtkaarten achter elkaar te plaatsen. Enkele ansichtkaarten zijn stripachtig getekend. Door de herhaling van zoveel "liefdeskaarten" worden de ansichtkaarten consumptiegoederen, massaproducten (i.p.v. iets bijzonders). De kunstenaar heeft geen elementen toegevoegd die zijn persoonlijk handschrift laten zien: hij gebruikt bestaande afbeeldingen, bestaande materialen en een vlakke schilderwijze. Boven de deur zie je voorwerpen uit het dagelijkse leven.
b Voorbeelden van popartwerk over de liefde: Love Rising, R. Indiana, The first Marriage (A Marriage of Styles 1), David Hockney, 1 know how you must feel, Brad, Roy Lichtenstein, Couple, R. Lindner, Hollywood (Jean Harlow), R. Grooms, 1 love you with my Ford, J Rosenguist, Love, Marisol. Kenmerken: grote formaten, veel zeefdrukken, gemengde technieken of collages, gebruik van (maatschappelijke) clichés, (licht) cynische ondertoon, gebruik van elementen uit reclame, tv, strips, glamourwereld.
c Popart brengt de consequenties van een welvarende consumptiemaatschappij in beeld: de vervlakking van de betekenissen van emoties en beelden (in de media) die te pas en onpas worden gebruikt, en daardoor tot clichés zijn geworden. Producten, bekende mensen, taferelen uit het dagelijks leven die door hun overdaad aan betekenis verloren hebben.
2 a In een verzameling wordt gestreefd naar een grote variatie
op hetzelfde thema: originele varianten, bijzondere
vondsten, zo compleet mogelijke serie van een zelfde
product; bijvoorbeeld plaatjes, gebruiksartikelen,
informatie over een bepaald onderwerp.
b Bijvoorbeeld in vitrines, plakboeken, wissellijsten. Thuis
of in een galerie of museum.
c Afbeeldingen over de liefde/verliefde mensen.
3 a Hartjes, ineengestrengelde handen, bloemenkransjes, het
getal twee, rode rozen, op enkele ansichtkaarten staan
(liefdes)brieven afgebeeld, de teksten in de getallen
(rechts), de tekst boven/bij enkele afbeeldingen. Vanwege
de genoemde symbolen associeer je de teksten al snel met
liefdesbrieven.
b De verschillende afbeeldingen heeft hij samengebracht in
een collage (assemblage). Het stelt een deur met ramen
(eventueel gordijnen) voor.
c Clichés: eigenlijk alle gebruikte symboliek (zie vraag
3.3a), de glamour-gezichten, de verliefde houdingen en
gebaren op enkele foto's (weinig persoonlijk). Het gaat
over de liefde die in de media naar voren gebracht wordt.
Telkens (ongeveer) dezelfde ideale liefdesstellen, alsof
dat de werkelijkheid zou zijn. De mensen willen zich graag
herkennen in dergelijke ideaalbeelden (vooral jonge
mensen). De werkelijkheid is vaak niet alleen maar
rozengeur en maneschijn.
d Vrouwen hebben allang niet meer een afwachtende positie in
relaties (emancipatie). Probeer van zowel hetero- als
homoseksuele relaties mooie, realistische afbeeldingen te
vinden.
4 a In beide kunstwerken staat de vrouw en correspondentie
centraal in het thema, de liefde. In beide werken
overheersen warme, rode kleurschakeringen en brengen
horizontale en verticale richtingen rust en evenwicht in de
compositie. Het raam symboliseert bij beiden
contact/communicatie met de buitenwereld, vormgegeven door
post. Het raam houdt ook in: "zicht hebben op", een blik
werpen op/in. De toeschouwer wordt een blik gegund in het
liefdesleven van een ander. De post zorgt voor contact met
de buitenwereld.
b Kun je je beter identificeren met één persoon (het meisje
van Vermeer) of spreekt de kritische houding ten opzichte
van clichés jou meer aan?

Extra Opdracht 2

1a Moderne technologie en communicatiemiddelen als computers, Internet, de grote hoeveelheid tv-stations. Maatschappelijke tendensen als milieuproblematiek, privacyrechten, betaalmiddelen (bijvoorbeeld euro' 5 en elektronisch verkeer), werk9elegenheidsproblematiek. Politieke figuren en schandalen. wegwerpartikelen, vele variaties op dezelfde producten. Openheid over seks en drugs. Tv-trends als soaps en praatprogramma's. Misschien ook alternatieve tendensen (bijvoorbeeld New Age).
b Thema's die jongeren aanspreken, omdat de welvaart voornamelijk op hen gericht is: jong, dynamisch, toekomstgericht, zoekend. Moderne producten en technologie spreekt vooral hen aan. De veranderingen volgen elkaar zeer snel op. Jongeren zijn beter in staat om dat bij te houden.
c Vooral multimediale, interactieve technieken zoals video-en computerbeelden.

2 b Technologie zal een grotere rol spelen in de moderne collage. Verder zullen er andere popidolen, politieke figuren en misschien sportfiguren een rol spelen. De invloed van de media moet bij beide collages zichtbaar zijn, evenals de invloed van consumptiegoederen en andere welvaartsartikelen en welvaartsgedrag (de "het kan niet op"-gedachte>. De belangrijkste overeenkomst zal de oppervlakkigheid van veel onderwerpen zijn. Kortom wel veranderingen, maar ook veel overeenkomsten.
Opdracht 4

1a Een symfonisch gedicht is een muziekstuk voor groot orkest (symfonieorkest) waarbij de componist een literair verhaal of gedicht als inspiratiebron gebruikt.
b In de romantiek staat het uitdrukking geven aan gevoelens centraal. Door de liefde voor Harriet Smithson als hoofdthema van zijn muziekstuk te kiezen, kan Berlioz zijn gevoel alle ruimte geven in de muziek.
2 a Het tweede deel van de Symfonie Fantastique kun je in vijf
stukken verdelen.
- Het eerste gedeelte is een soort intro. Het tempo is nog
geen wals (langzamer). De strijkers gaan heel snel met hun
strijkstok heen en weer over de snaren. Daartussendoor
speelt de harp.
- Pas in het tweede gedeelte (O~ 0' 40" begint de
hoofômelodie van de wals.
- In het derde gedeelte minder strak en introduceert Berlioz een nieuwe melodie,
het leidmotief, die zijn geliefde voorstelt.
- Het vierde gedeelte (O~ 3' 15") is een herhaling van de
hoofdmelodie (uit het tweede gedeelte). Zo'n herhaling in
de muziek noemt men een reprise.
-Bij 4' 47" begint het slotstuk, het vijfde gedeelte, waarin
Berlioz een einde aan het stuk maakt. Op het laatst hoor je
in dit gedeelte nog één keer het leidmotief.
b De gedempte manier van spelen geeft een beetje een
"ingehouden adem"-gevoel. Als een componist de muziek wat
geheimzinnig of spannend wil laten klinken, schrijft hij
een demper voor. Zo'n demper heet een sordino en wordt op
de snaren gezet. In de muziek staat dan con sordino.
c In het begin wisselen de violen en de harp elkaar steeds
af. De klank van de harp heeft door de manier van bespelen
vaak een betoverende uitwerking. Misschien werd de harp
daarom vroeger wel op schilderijen met het liefdesspel
verbonden. Engelen (en Amor-figuurtjes) spelen soms ook op
een harpje.
d De muziek klinkt snel en vrolijk. Daarmee heeft Berlioz een
danszaal vol met gezelligheid uit willen beelden. De
kleurige schilderijen van Renoir en Dégas (cd-rom Hotel
Palet op de tweede etage, de kleedkamer in het
Chassé-Theater) passen erg goed bij deze sfeer.
e Het zijn allebei Weense walsen en de tempi zijn nagenoeg
hetzelfde. De sfeer van beiden is opgewekt en positief van
karakter. Er gebeuren geen nare of beangstigende dingen.
Verschillen zijn er ook. Romeo's Seance wordt gezongen en
alleen begeleid door strijkers. De Symfonie Fantastique is
voor groot orkest.
f De manieren waarop een dichter en een musicus hun gevoelens
uiten zijn heel verschillend. Maar het feit dât ze een
middel zoeken om die te vertolken is een overeenkomst. Als
Berlioz een liefdesgedicht had kunnen schrijven dan was de
sfeer daarvan hetzelfde geweest als de sfeer in zijn
Symfonie Fantastique. Een dichter maakt gebruik van rijm en
herhaalt daarmee klank. Berlioz herhaalt klank door in zijn
muziekstuk melodieën steeds terug te laten komen. Zoals
bijvoorbeeld het leidmotief.
3 a Het thema hoor je enkele keren achter elkaar. Niet alle
keren wordt het thema helemaal uitgespeeld.
b Berlioz heeft het thema in het begin met opzet laten
stijgen. Dat vond hij hoopvol. Verder vond hij de dwarsfluit, die het thema speelt, een helder en sprankelend instrument.
c Aan het einde van het deel "een bal" is het leidmotief nog één keer te horen. De dans is voorbij maar hij wil haar niet vergeten. Dat wat je 't laatst hebt gehoord blijft soms nog heel lang in je hoofd doorklinken.

Opdracht 5

1 Een man schrijft een liefdesbrief, waarin hij probeert zijn gevoelens van liefde, verlangen, onzekerheid en somberheid te verwoorden.

2 De auteur is geheel uit zijn gewone doen (hij kan niet meer lezen, denken, schrijven) door zijn liefde voor Louise. Hij is somber en verdrietig en wordt gekweld door angstige voorgevoelens. Hij voelt zich te oud en vindt dat zij beter verdient dan hem. Hij uit zijn hartstochtelijk verlangen naar haar ("ik sta in vuur en vlam, mijn zenuwen trillen"). Omdat hij steeds moet denken aan de vergankelijkheid van het leven kan hij eigenlijk niet ten volle genieten van het geluk: "Ik heb nooit een kind kunnen zien zonder te bedenken dat het een oude man zal worden en nooit een wieg zonder aan een graf te denken" (r. 43-46).
3 a Het klinkt soms wat overdreven, maar verliefde mensen
hebben vaak de neiging tot overdrijving, ("Moge de bliksem
mij vermorzelen, moge alle vervloekingen op mij neerdalen"
r. 23-24). Hij is "gebroken" (r. 1), viverdoofdit (r. 1),
"sterft van verveling" (r. 2) en innerlijke krachten hebben
hem uitgeput (r. 15-16).
b Het is waarschijnlijk, zoals vaak in deze situaties, een
combinatie van oprechtheid en overdrijving. Je zet alle
middelen in om de ander te overtuigen.

4 Je kunt hier natuurlijk over denken zoals je wilt, maar denk je eens in dat het zou gaan om mensen die jou lief en dierbaar zijn. Zou jij het prettig vinden als de liefdesbrieven van je oma, van je ouders of jezelf later in de winkel te koop zouden zijn? Brieven van beroemdheden hebben echter vaak een meerwaarde. Ze werpen soms een nieuw licht op hun leven en denken of dat van hun tijdgenoten en zijn daarom interessant. Brieven van schrijvers en dichters hebben vaak literaire waarde en zijn dan als zodanig interessant. Als de betrokkenen al lang geleden overleden zijn, is het meestal niet zo pijnlijk. In toenemende mate wordt er echter correspondentie openbaar gemaakt van recent overleden mensen en dat kan voor de naaste familie minder prettig zijn.
Opdracht 6

1a De bruid is niet-stoffelijk afgebeeld (geen mens van vlees en bloed), maar als een gedaante, een idee. Ze heeft een langgerekte vorm die aan de onderkant uitwaaiert in een bloemmotief (alsof het een sluier is). Om het "hoofd" (een gezicht is niet zichtbaar) draagt zij een witte bloemenkrans, waarmee ze verbonden is met de figuur naast haar (Jezus Christus, "aan het kruis"). Ook de zwarte belijning verbindt deze twee figuren. De kleuren van de bruid zijn doorschijnend wit (je ziet kleuren van de ondergrond er doorheen schemeren), de bloemen zijn wit met roze pasteltinten. Om het hoofd is een gele decoratie zichtbaar.
Symboliek: de kleur wit staat voor een maagd of maagdelijke bruid; in dit geval de Maagd Maria (denk aan de Onbevlekte Ontvangenis). De bloemen staan voor vruchtbaarheid (zij is de moeder van Jezus Christus). Middels een hoofdkrans is zij verbonden met haar zoon; de krans bij haar heeft bloemblaadjes (maretak, staat voor liefde), bij hem doornen (hij heeft geleden aan het kruis). De zwarte belijning benadrukt nog eens hun eeuwige verbondenheid (doorlopende lijn). Zij is de "bruid" van haar eigen zoon (bruid staat voor zuiverheid en kuisheid van de vrouwelijke liefde):
geestelijk zijn zij eeuwig verbonden met elkaar; zij heeft zich aan hem "gegeven
b De bloemmotieven worden ook wel op een andere manier geïnterpreteerd: de witte leeuwenbekjes lijken op doodshoofden, de tulpen op mannelijke vruchtbaarheidsvormen: het gevaar van het kwaad dat van onderaf kan binnendringen.
Op de achtergrond zijn ook onheilspellende vormen te zien:
bijvoorbeeld boven het hoofd van Jezus Christus zie je architectonische en natuurlijke vormen die lijken te vergaan. Naast de bruid zijn bloemen en kaarsvormen die naar boven toe vervormen. Dit wijst op de vergankelijkheid van het leven, de beperktheid van het aardse bestaan.
c Het tragische is het lijden van Jezus Christus, de vergankelijkheid van het aardse bestaan en het loerende gevaar van het kwade. Het lieflijke is de totale overgave aan en liefde voor Jezus Christus van Maria.
Het tragische wordt zichtbaar gemaakt door de doornenkrans, de vervorming van de natuurlijke en architectonische vormen, de "doodskoppen". Het lieflijke wordt zichtbaar gemaakt door de maretak, Maria's witte "kleding", de pasteltinten en de bloemen die wel mooi van vorm zijn.

2 Jouw tekst hoeft geen religieuze inhoud te hebben. Verwerk wel de tegenstelling tussen îiefde/overgave/verbondenheid en het kwade /vergankelij kheid/afscheid.

Opdracht 7

1 Het meest bekende stukje uit deze bruiloftsmars is de eerste minuut. Daarna komen er nog verschillende andere melodieën. Op 2' OS" begint de reprise. Zie Opdracht 4, vraag 2a.
2 a Het tempo van de muziek is zo, dat je er als het ware al
schrijdend op kunt lopen. Dat past heel goed bij het
"plechtige" van een bruiloft. Verder wilde Mendelssohn de
melodie zowel vrolijk als een beetje "monumentaal" laten
klinken. Dat laatste hoort ook bij plechtig. De trompetten
in het begin spelen een soort signaal: opletten dus, het
gaat beginnen. Doordat de muziek hard klinkt en voor groot
orkest is geschreven (veel koper en pauken) wordt het
feestelijke en indrukwekkende karakter ervan nog eens
versterkt.
b Bij je antwoord kun je wat hierboven bij 2a staat gebruiken
om in je antwoord te verwerken.
3 a Ook op de muziek van Wagner kun je heel goed schrijdend
lopen. Ook dit stuk is voor groot orkest geschreven en de
melodie heeft iets opgewekts en plechtigs. Maar er zijn ook
verschillen. In de bruiloftsmars van Wagner wordt er
gezongen. Er is ook veel meer afwisseling tussen harde en
zachte gedeeltes.
b Van belang is vooral hoe je tegen een bruiloft aankijkt. En
daarbij is de bruiloft van vooraanstaande personen ook nog
weer anders dan die van gewone mensen. Het zou dus ook nog
kunnen zijn dat de bruiloftsmarsen je in verschillende
situaties anders aanspreken.




Extra Opdracht 3

1Het verhaal speelt zich af in een fantasiewereld, waarin zowel gewone mensen als elfen leven. In de wereld van de mensen is iedereen bezig met de voorbereidingen van een koninklijke bruiloft. Er lopen ook twee verliefde stelletjes rond. De elfen verstoren deze voorbereidingen omdat de elfenkoning en koningin ruzie maken. Ongewild worden de mensen daarin betrokken. Alles loopt uiteindelijk goed af en aan het eind wordt een driedubbele bruiloft gevierd: de twee verliefde stellen en het koningspaar. De bruiloftsmars past hier natuurlijk uitstekend bij.
2 Mendelssohn heeft in de ouverture vooral de elfenwereld aan bod
laten komen. De ouverture bestaat uit drie delen en een stukje
voor de afsluiting.
- In het eerste gedeelte (6 minuten) worden alle belangrijke
melodieën gespeeld. Het begint met lichte, "fladderende",
snelle loopjes in de strijkers. Daarna begint een
feestelij ke hoofdmelodie.
- Op ongeveer de helft komt er een tweede hoofdmelodie, een
soort boerendans, met een vrij stevig ritme in de pauken.
Tussen deze melodie door hoor je steeds hoornsignalen.
- Het derde gedeelte (31/2 minuut) is een verkorte herhaling
van het eerste deel.
- Het laatste gedeelte (11/2 minuut) is bedoeld als
afsluiting. Daarin hoor je nogmaals de eerste feestmelodie,
maar nu vertraagd. Dit geeft een wat droevig karakter aan
de muziek.

Opdracht 8

1Het stelt vermoedelijk de geslachtsgemeenschap voor. De vrijgezellen (de kostuumachtige vormen, links onderaan) staan middels lijnen in verbinding met apparaten met trechters De apparaten bij de vrijgezellen worden "watermolen" en "chocolademachine" genoemd. Daar kun je ook allerlei associaties aan verbinden.
Maar, je kunt voor de negen shots ook iets anders bedenken dan "zaad". Je kunt denken aan: gedachten, blikken, gebaren enzovoort. Dan staat het geheel voor een breder begrip:
contact".
2 a Alleen de negen "shots" maken echt contact. Tussen het
bovenste en onderste deel zijn de dikke horizontale balken;
het zijn twee afzonderlijke delen, die afzonderlijk van
elkaar lijken te functioneren. Bedoelt Duchamp hier de
onmogelijkheid van een werkelijke synthese of
samensmelting? Blijven het mannelijke en het vrouwelijke
twee aparte werelden?
b De "sluier" vangt de shots op en wellicht selecteert deze
de shots (welke wel/niet doorgelaten worden). Welk contact
is wel/niet toegestaan? Je kunt verschillende betekenissen
bedenken voor de "sluier" (bijvoorbeeld de smaak van de
bruid, de normen en waarden van de bruid, enzovoort).
c De mannelijke vormen zijn de machineachtige vormen, de
vrouwelijke zijn de organische (natuurlijke) vormen.

S De toeschouwers spelen op die manier een rol in het werk. Of, anders gezegd, de schematische machines worden geprojecteerd op de mensen die het bekijken: wij worden deel van het werk, het mechanisme heeft ook betrekking op ons!

4 De bruid is doelwit van mannelijke verlangens (de vrijgezellen, de machines van lust en verlangen>. Er is geen romantisch contact tussen de twee geslachten, er is eerder sprake van twee gescheiden werelden met onoverbrugbare verschillen. (Wanneer je iets meer weet over het privé-leven van Duchamp, dan weet je dat deze opvatting daarin past.) Er is niet één bepaalde bruidegom afgebeeld. De belagers liggen op de loer.
Geloof jij wel in "de ware liefde" of trouwe liefde tussen twee personen?
Door de onzinnigheid van de wonderlijke vormen, en door het bewust moeilijk begrijpbaar te maken, kun je concluderen dat Duchamp er niet zeer serieuze bedoelingen mee had.

5 Heb je al deze achtergrondinformatie nodig om dit werk te kunnen waarderen? Wat vind je van de bedachte vormen en de gebruikte materialen? Kun je je voorstellen dat dit werk zeer bekend is en door velen gewaardeerd wordt?
Opdracht 9

1 De mannelijke machinerie is wel zichtbaar. Het model vervult de rol van het vrouwelijke.

2 Het model draagt een witte, klassieke jurk van glanzend materiaal, met gouden accessoires. Het geheel komt kostbaar en chic over. Haar kapsel en de make-up passen daar goed bij. Je ziet haar en-trois-guart (voor driekwart), ze kijkt schuin naar beneden en maakt daarmee een bescheiden indruk. Ze kijkt de toeschouwer niet aan (geen direct contact, net als in het werk Het Grote Glasraam van Duchamp!), richting de vrijgezellen. De kleuren van haar kleding en sieraden passen mooi bij de kleuren van het kunstwerk. Ook haar formaat (door de wijze van fotograferen) sluit mooi aan bij het werk. Doordat zij zo chic/feestelijk, in het wit, gekleed is, associeer je haar met een bruid. Misschien vind je haar uitstraling wel een verrassende/onverwachte combinatie met Het Grote Glaswerk.

S Het standpunt van waaruit gefotografeerd is, laat zowel het kunstwerk als het model goed uitkomen; haar gezicht zie je in het bovenste (vrouwelijke) vlak. De gouden accessoires zie je precies boven de okerkleurige trechters. Het kunstwerk is door de belichting (tegenlicht) donkerder, op het model valt mooi zijlicht van rechts (zie schaduw links). Er is op het model scherp gesteld met een kleine scherpte-diepte; dat betekent dat de voor- en achtergrond minder scherp zijn (zie bijvoorbeeld de onscherpe vormen van de vrijgezellen rechts op de cover). De fotograaf heeft een originele combinatie bedacht van het model en het kunstwerk; dit tijdschrift handelt over een tentoonstelling in het Museum voor Moderne Kunst.
De belettering is aangepast aan de compositie van de foto. "Vogue" staat links bovenaan, waardoor er een diagonale kijkrichting ontstaat van de naam van het tijdschrift, naar het model, naar de vrijgezellen.


Extra Opdracht 4

1Kunstenaars uit de beweging van het fotorealisme en het hyperrealisme waren gefascineerd door het met fotografische precisie naschilderen van de werkelijkheid. Hoe moeilijker (bijvoorbeeld met veel weerspiegelingen op glanzende voorwerpen of in ramen of spiegels), hoe interessanter zij het vonden.

2 Denk aan weerspiegelingen in water, ruiten, spiegels, glanzende oppervlakten. Je kunt bijvoorbeeld één persoon direct zichtbaar en één persoon weerspiegeld fotograferen. De liefde kan op vele manieren in beeld gebracht worden (brainstorm van tevoren, zodat je met verschillende ideeën op pad kunt gaan). De liefde kan zich afspelen tussen verschillende personen of een persoon en een dier/hobby/object/kunst enzovoort.
Beschrijf nauwkeurig hoe je tot je ideeën gekomen bent, welke stappen je ondernomen hebt en hoe je tot het eindresultaat gekomen bent.
Opdracht 10
2 a "... 't wemelt van de bruiden, en niet één lijkt zonder
meer gelukkig." Dat is het moment waarop je gaat twijfelen:
zoveel tegelijkertijd trouwen? Bruidjes horen toch gelukkig
te kijken? De situatie klopt niet met de verwachtingen die
je hebt bij een dergelijk onderwerp (trouwen).
b De mensen kijken hier nog vertederd: "Wat leuk, een
bruidje, jammer dat het zo regent". Ze kijken nieuwsgierig
naar hoe de bruiden deze speciale dag beleven en het weer
ondergaan. Zij beseffen nog niet dat het om theater gaat.
c Zij doen hun witte trouwjurken uit en werpen die over de
bruidegom. Zij wassen hun haren. Zij ontdoen zich dus van
hun tedere uitstraling, hun feestelijke kleding. Willen zij
niet meer een "schattig, smetteloos bruidje'1 zijn? Stellen
zij de tradities rondom trouwen ter discussie?
d Het ligt niet voor de hand~ dat hier de plechtige
bruiloftsmars gespeeld is. De bruiden roepen en tieren, en
trekken hun bruiloftsjurken uit. Ze zijn niet echt gelukkig
met de situatie. De gebruikte muziek zal dus veel eerder
dreigend of geheimzinnig of droevig geklonken hebben. Als
de bruiloftsmars wél gespeeld zou zijn, zijn er twee
mogelijkheden. Of het spel van Tender zou anders zijn,
zodat de bruiden wel gelukkig lijken. Of de toeschouwers
zullen nog meer in verwarring raken omdat de boodschap van
de spelers (boosheid, ongelukkig zijn) in tegenspraak is
met de boodschap van de bruiloftsmars (plechtstatig,
feestelijk>.
e Omschrijf zo precies mogelijk wat er te zien, horen en
ervaren is en met welke bedoeling.
Opdracht 11
1 a Clifford:
- een meester kan zijn bediende opdragen met hem te trouwen;
- je zegt niet tegen een slavin dat je van haar houdt;
- zijn grootste concessie is hoffelijk te zijn om zo te laten
beseffen wat hij voor haar voelt;
- hij doet Ojebeta voor acht pond over aan een andere man;
- hij denkt dat vrouwen het heerlijk vinden te weten dat ze
veel geld kosten.
Ojebeta:
b
ze vraagt niet naar het waarom van zijn verzoek en wat de beslissing heeft bespoedigd;
- ze mag van geluk spreken dat het haar van tevoren wordt verteld;
- ze weet dat het de droom van slavinnen is om met hun meester te trouwen of zijn maitresse te worden;
- ze geeft het gewenste beleefde antwoord: "Dat zou heerlijk zijn." (r. 51);
ze vindt het kennelijk gewoon dat ze van eigenaar wisselt; ze knielt voor haar nieuwe eigenaar;
ze stemt in met de uitspraak van de mannen over de waarde van de vrouw.

2 De auteur komt hier zelf aan het woord. Ze geeft commentaar op de gebeurtenissen.
De slotregel is enerzijds niet noodzakelijk, omdat de intelligente lezer zelf die conclusie wel zou kunnen trekken. Anderzijds is de lezer misschien zo geboeid door de gebeurtenissen, dat hij zich niet realiseert dat het niet zomaar een verhaal is, maar de harde realiteit. De auteur wil dat haar schrijnende boodschap overkomt en laat dus niets aan het toeval over.
5 a De belangstelling voor het leven van mensen in andere
culturen neemt toe, omdat wij steeds meer geconfronteerd
worden met vertegenwoordigers uit die landen en het leven
daar zo verschillend is van dat in West-Europa.
b Wie zich wil emanciperen moet zijn/haar voorgeschiedenis
kennen. Hij/zij moet weten hoe de huidige situatie tot
stand gekomen is en moet die situatie analyseren om er
verbetering in te brengen. Romans en verhalen over het
gewone leven van vroeger en nu kunnen die functie
vervullen. Zeker in landen waar weinig is gedaan aan gewone
geschiedschrijving kan literatuur een belangrijke rol
spelen.
Opdracht 12

1Middels post, bloemen, blikken en gebaren, fluiten, knipogen, ten dans vragen, mee uit (eten) vragen, als maar blijven kijken, strelen, flirten, fotograferen, handtekening vragen, thuisbrengen, meefietsen, drankje aanbieden, zingen, vuurtje of de tijd vragen, gum lenen, tas dragen, deur openhouden, graffiti maken, muziek componeren en spelen, gedicht schrijven enzovoort. Overigens is er vaak sprake van een combinatie van deze dingen.

2 Beschrijf waar die aantrekkingskracht uit bestaat en hoe deze in beeld gebracht wordt.
3 a Glanzende stoffen als zijde, satijn, fluweel, rubber en
leer. Je ziet vaak zwart en rood (maar steeds meer kleuren
worden toegepast).
b Erotische zones om te benadrukken zijn allereerst de
borsten, billen en taille, maar ook bijvoorbeeld de rug,
schouders en bovenbenen.
Deze delen kunnen benadrukt worden door op die plekken
andere stoffen en/of kleuren te gebruiken, extra decoraties
toe te voegen, uitsparingen te maken (waardoor
lichaamsdelen onbedekt blijven) of op die plekken de
kleding zeer nauw aan te laten sluiten bij het lichaam.
c Bijvoorbeeld Madonna, Cher, Prince, George Michael, Jeanet
Jackson, Spice Girls, Backstreet Boys. Beschrijf het imago
en waardoor dat ontstaat.

4 Het (en van dan
gaat hier niet zozeer om een bespreking van de hele film een waardeoordeel erover), maar meer om een goede analyse de verleidingsscènes en waarom de ene zoveel origineler is de ander.
Opdracht 13

1De habanera is een van oorsprong Cubaanse dans in een 2/4-maat. In de muziek liggen de accenten soms nâ de tel zodat een "hoekig" ritme ontstaat. In de dans wordt dit nog eens versterkt doordat het danspaar soms plotseling stilstaat. De rechte houding met een iets holle rug, het door de knieën buigen van de vrouw en de kruispassen van de man en de vrouw geven de dans een uitdagend karakter.
2 a De woorden en zinsneden die te maken hebben met de jacht,
de spanning, de lokroep enz. zijn hier van toepassing.

b De melodieën bestaan soms uit noten die fel en kort gespeeld worden (staccato) en dan weer uit lange gebonden noten (legato). In het ritme zitten soms accenten nâ de tel. Door dit ritme en de afwisseling van staccato en legato in de melodie wordt de spanning in de muziek verhoogd. In de muziek zitten veel tempowisselingen: dan weer strak in de maat, dan weer erg vrij in tempo. Dat geeft de dansers de mogelijkheid om verschillende stemmingen en temperamenten uit te beelden. Dit effect wordt nog eens versterkt doordat soms maar een paar instrumenten spelen en dan weer het hele orkest. Er zit daardoor veel dynamiek (afwisseling in hard en zacht) in de muziek.
c De eerste twee alinea's gaan over de liefde in combinatie met agressie: "de jacht" en de "prooi". De derde alinea benadert de liefde veel meer van een zachtaardige, fluwelen kant.
d Je zou verwachten dat de muziek hier ook in meegaat. De melodieën zouden meer legato gespeeld kunnen worden en het tempo iets minder strak. Daardoor wordt het karakter van het liedje ook direct zachtaardiger. Maar dit is niet het geval. De begeleiding is nagenoeg hetzelfde als in couplet
1.

3 a/b Behalve het hart in de kleding (in de uitgesneden hals) met aan de rechterkant de ronde vorm van de letter N van Carmen is de rode kleur en de schreeuw van Carmen erg opvallend. Het lettertype van "Carmen" is wild en dynamisch. Veel halen en verschil in dun en dik. Het suggereert in ieder geval beweging. Deze beweging wordt nog eens versterkt doordat Carmen als het ware de rechterkant van het vlak binnen komt vallen.

4 In de ouverture van de Nederlandse bewerking van Carmen wordt na de slagwerkinleiding de melodie van de habanera gespeeld door de elektrische gitaar. Door de rauwe manier van spelen van de gitarist krijg je niet alleen alvast een hoofdmelodie te horen, maar je krijgt ook direct een voorproefje van de sfeer van het stuk.
5 a Graciella Arraya zingt allereerst zonder microfoon.
Klassieke zangers en zangeressen worden hierop getraind.
Veel volume dus. Daarnaast zingt ze met veel meer vibrato
in haar stem. Dat vindt men in de klassieke muziek mooi. En
natuurlijk zingt ze in het Frans. Tot slot is het orkest in
de klassieke versie een klassiek symfonieorkest met veel
houtblazers en strijkers.
b Dit in tegenstelling tot het begeleidingscombo met
slagwerk, piano en elektrische gitaar in de Nederlandse
musicalversie. Maar overeenkomsten zijn er ook. Behalve dat
de melodie hetzelfde is, worden beide zangeressen begeleid door een koor. Ook het tempo van beide versies is hetzelfde.
c Door haar manier van lopen en haar gezichtsuitdrukking komt ze zelfverzekerd en krachtig over. Maar met haar verleidelijke toenadering tot Don José blijft ze wel voorzichtig en forceert ze niks. Dat merk je onder andere aan haar terugtrekkende arm- en handbewegingen als Don José plotseling driftig van zijn stoel opstaat.


Opdracht 14

1a Heb je wel eens een flamencodans gezien op tv, tijdens een vakantie in Spanje of bij een andere gelegenheid? De associaties die je krijgt zijn natuurlijk heel persoonlijk. Als je ze voor jezelf hebt vastgesteld vergelijk ze dan eens met een medeleerling. Mogelijke associaties zijn:
temperamentvol, hartstochtelijk, uitdagend, kleurrijk, folkloristisch.
b In ons land is het heel goed mogelijk live flamencovoorstellingen bij te wonen, meestal in de schouwburg of het concertgebouw van grote plaatsen. Bij veel dansscholen of instituten voor kunstzinnige vorming worden flamencolessen gegeven. In Amsterdam bestaat een flamencodansschool die op zaterdagavond live optredens geeft. Naam van deze gelegenheid is Duende en zij is gevestigd aan de Lindengracht (tel. 020-4206692). De flamencodans is zeer expressief in het naar buiten brengen van verschillende emoties. Het dagelijks leven wordt in zang en dans uitgedrukt.

2 Het antwoord kun je vinden op de internetsite genoemd bij Opdracht 14.lc. En in het boek Dans en ballet van A tot Z, blz. 140 t/m 141 (ISBN 90 74377 58 0).

S a Het stampen en ritmes maken met de hakken en de voetpunten heeft overeenkomsten met de Afrikaanse dans en Indiase dans. Dat er zulke invloeden waren is heel goed denkbaar omdat de Moren uit Noord-Afrika ook hun invloed hadden op de ontwikkeling van de flamencodans. De armbewegingen bi] de flamenco lijken op de beweging van de armen in de Indiase dans. Algemeen wordt aangenomen dat de zigeuners uit India, die zich over Azië, de Balkan en Europa verspreidden, deze invloeden hebben meegebracht.
b De cultuur van die tijd komt in de dans tot uiting. Het elkaar aanraken was aan regels gebonden. Dat kon je niet zomaar doen. Door zo dicht bij elkaar te dansen, maar elkaar toch net niet aan te raken en ook door de korte felle bewegingen krijgt de flamencodans enorm veel spanning.
c Het antwoord kun je vinden in het boek: Dans en ballet van A tot Z Hoe zal dat zichtbaar zijn voor het publiek? Het publiek zal zien dat elke dans anders is wat betreft ritme, structuur, emotie en uitstraling.
Opdracht 15

1a Veel dansstukken in de film laten flamencodansscholen zien waar de regisseur zijn hoofdrolspeelster denkt te vinden. Een dansstuk van een heel andere aard is het fragment waarbij Carmen (de flamencodanseres) thuis is bij de regisseur om een dans door te nemen. Bij deze ontmoeting danst de regisseur samen met Carmen om haar te laten zien hoe de dans uitgevoerd moet worden. Tegelijkertijd is deze dans een liefdesverklaring van de regisseur voor Carmen. Het laatste dansstuk met de toreador laat de jaloezie en passie zien van de regisseur en tot slot de moord.
b Denk daarbij aan sfeer, compositie en techniek.
c Misschien moet je het fragment nog een keer draaien omdat sommigen meer kijken naar de beweging waarbij de muziek je dan helemaal ontgaat of juist andersom.
d Denk bij lichaamshoudingen aan de vorm, de spanning, het ruimtegebruik. Denk bij expressie aan: vrolijk, worstelend, melancholisch, trots. Vaak domineert het ritme van de voeten, maar er is ook sprake van een sterke wisselwerking (samensmelting> tussen de flamencodanser en de gitarist.
2 a Lees hiervoor ook de inleiding op Opdracht 31 van dit
thema katern.
b Duende is moeilijk te omschrijven; je moet het voelen. Je
zou het kunnen vergelijken met een hele diepe concentratie
waarbij het lijkt alsof je op een ander bewustzijnsniveau
zit. Bijvoorbeeld als je helemaal ergens in opgaat zoals
bij topsport, toneelspelen, dansen, musiceren, beeldhouwen,
schilderen en schrijven. Je bent dan heel geconcentreerd
bezig, niets kan je meer storen, je zit er helemaal in.
Opdracht 16

Je kunt onder andere informatie vinden in H.W. Janson, wereldgeschiedenis van de kunst, van de dageraad der mensheid tot heden, De Archipel.

1a/b Klassieke oudheid: bijvoorbeeld alle mannelijke sporters en goden werden naakt afgebeeld: dit omdat de klassieken (met name de Grieken) grote bewondering hadden voor een goed geproportioneerd lichaam (mooie verhoudingen); fysiek, esthetisch motief.
Renaissance, barok en rococo: naar voorbeeld van de klassieken werden heldenfiguren naakt afgebeeld; fysiek, esthetisch motief. Ook werden nu vrouwen naakt afgebeeld, aanvankelijk als godin; dit had meer een esthetisch, erotisch motief, soms ook een symbolisch motief (bijvoorbeeld bij inhoudelijke verwijzing naar een klassieke mythe>.
Post-impressionisme en impressionisme: vrouwelijke naaktmodellen; het gaat hier vooral om de mooie (schilderkundige) vormen en de lichtval op de lichamen; fysiek/lichamelijke en esthetische (schilderkundige) motieven.
Surrealisme en magisch realisme: een combinatie van de drie voorgaande stromingen (onderwerpen en motieven). Daarnaast ook psychologische en symbolische motieven. In elk werk kan een kunstenaar weer door andere motieven gedreven zijn. Na 1945: van bijna abstract weergeven modellen tot zeer realistisch en gedetailleerde modellen. Er spelen zeer verschillende motieven een rol. Nog niet eerder is de kunst zo divers geweest: alle technieken, stijlen en motieven zijn mogelijk.
Jouw voorkeur?
2 a Afbeelding 8a: De vrouw (Venus) heeft zachte, ronde vormen
en lichtblanke kleuren met vloeiende kleurverlopen
(kleurverschuivingen van licht naar donker); er zijn zeer
weinig donkere schaduwen gebruikt. Er valt helder licht op
de rechterkant van haar lichaam. Ze is met kleine
penseelstreken vrij precies geschilderd; slechts enkele
plekken zijn iets minder gedetailleerd (haren, wit
kleedje>. Zij pakt de man (Adonis) vast en kijkt naar hem
op. Hij draait zich om naar haar, met een (lichte)
glimlach. Hij reageert verrast maar vriendelijk.
Afbeelding 8b: De vrouw (Eva) is met grote, vrij vlakke
vormen geschilderd. Nauwelijks schaduw, zwart omlijnd,
witte kleuren overheersen. Je ziet de schilderstoetsen;
niet alles is gedetailleerd geschilderd. Haar hand rechts
bijvoorbeeld en haar haren zijn schetsmatig weergegeven. De
man (Adam) staat achter haar en legt teder zijn hoofd tegen
haar aan. Hij houdt haar niet (zichtbaar) vast.
Afbeelding 8c: De vrouw (Eva?, de vrouw van de kunstenaar)
is zeer scherp, van opzij gefotografeerd. Ze heeft wit kant
om haar heen en witte bloemen in haar haar. De sensueel
maar toch ook lieflijke uitstraling hiervan is in contrast
met haar schoenen, houding en gezichtsuitdrukking. De man
(Adam) kijkt haar glimlachend en genietend aan. Hij houdt
haar vast.
b Afbeelding 8a: zij is vooral aantrekkelijk door de zachte,
ronde vormen en haar gave huid. Ze heeft een lieflijke
uitstraling. Het bloot heeft drie functies: het benadrukt
haar zachtheid, schilderkundig steekt haar lichte huid mooi
af tegen de donkere achtergrond en het verwijst naar de
klassieke mythologie (in de verhalen over de klassieke goden en godinnen werden deze vaak naakt afgebeeld). Afbeelding 8b: haar vloeiende vormen en lichaamshouding geven haar een (enigszins> verleidelijke uitdrukking. Er ligt veel nadruk op haar gezicht (gedetailleerder geschilderd>. Ze kijkt open, vriendelijk en licht triomfantelijk. Het bloot heeft drie functies:
schilderkundig een mooie vorm, het geeft een open indruk (overgave> en het heeft een inhoudelijke functie (het bijbels verhaal van Adam en Eva in het paradijs>. Afbeelding Sc: haar houding, de weinige kledingstukken, haar gezicht geven haar een zeer verleidelijke uitdrukking. Zij is sensueel, erotisch aantrekkelijk gefotografeerd. Haar en zijn handen spelen een belangrijke rol in "het aantrekkelijk zijn" van haar. De handen en de gezichten geven een indruk van genieten. Het bloot heeft daarbij een erotische functie.
c Een vamp (ofwel femme fatale> is een aantrekkelijke vrouw die bewust invloed kan uitoefenen op een man; zij heeft hem in haar greep. In afbeelding 8c is daar het meest sprake van: de man is ondergeschikt aan haar. Het gaat in deze pose vooral om het genot van de vrouw. De man versterkt dat door zijn houding en blik; toegewijd, gericht op haar. Hij bekijkt glimlachend wat zijn aanraking voor haar betekent/bij haar teweegbrengt.
3 a Eigenlijk speelt de achtergrond in geen van de drie
afbeeldingen een duidelijke erotische rol. De erotische
lading ontstaat vooral door het contact tussen de man en de
vrouw en doordat ze naakt zijn afgebeeld.
b In dit verband heeft het begrip "aantrekkelijk" twee
betekenissen (mooi en erotisch>. Vallen die begrippen voor
jou samen, bij één werk?

4 Het gaat er bij deze vraag om dat je de beeldaspecten nader omschrijft en het verhaal (de inhoud> weergeeft. Zoek de informatie op die je hiervoor nodig hebt.

5 Het (soort> contact tussen de man en vrouw moet centraal staan in je tekst. En verwerk je mening, gevoelens erin.

6 Jeff Koons is een "omstreden" kunstenaar. Sinds het begin van de jaren negentig is hij wereldwijd ontdekt: mensen vinden het werk vernieuwend, bijzonder, van hoge artistieke waarde, of juist helemaal niets, kitscherig, shockerend. Hij reageert sterk op maatschappelijke fenomenen en de kritieken die hij krijgt. Hij is een zeer zelfbewuste kunstenaar die zich niet laat binden aan één stijl of techniek. Om een goed oordeel te kunnen geven moet je eerst ook ander werk van hem bekijken.
Extra Opdracht 7

1Het kleine fl~~~~jefl is cupido, een klassieke (half)god die met zijn pijl en boog (ligt naast hem op de grond, richting Venus) harten van verliefden doet 11ontvlammen". In de mythologie komt Cupido vaak voor in combinatie met Venus, de godin van de liefde. In dit schilderij spant Cupido zich voor haar in: hij wekt de aandacht van Adonis (trekt hem aan zijn been). Venus kijkt Adonis vragend en verliefd aan (ze wil hem verleiden), zij blijft liever bij deze knappe jongeman dan dat ze terugkeert naar de godenwereld. Koning Theias had opgeschept dat zijn dochter Myrrha mooier was dan de (Griekse) godin Aphrodite (die bij de Romeinen Venus heet). Aphrodite wreekte zich. Ze gaf Myrrha een onweerstaanbaar verlangen naar haar vader. Myrrha sliep vervolgens 12 nachten met hem. Toen haar vader dit ontdekte, wilde hij zijn dochter doden.
De goden veranderden haar in een mirreboom, waaruit negen maanden later de buitengewoon mooie Adonis geboren werd. Hij werd later enige tijd de geliefde van Aphrodite.
Zijn geboorte, zijn schoonheid en zijn verdere levensloop hebben later talloze kunstenaars geïnspireerd. Adonis gold in de antieke wereld als symbool van de lente.

2 Adam en Eva. Zij zijn, volgens de bijbel, de eerste mensen op aarde. Ze leven in het Paradijs waar ze mogen eten van de boom waarvan de vrucht eeuwig leven geeft. God had ze echter verboden te eten van de boom "van kennis van goed en kwaad11. De slang verleidt Eva tot het eten van een appel van deze boom en daarna verleidt Eva Adam om van de appel te eten. Ze worden uit het paradijs verjaagd en worden nu sterfelijk. Zo komt het kwaad in de wereld. De vrouw verleidt dus, volgens de joods/christelijke traditie, de man tot het kwaad.
Ze krijgen twee zoons1 Kam en Abel. Kam slaat later zijn broer dood.

3 Adam en Eva. Adam kon geen weerstand bieden aan de verleidingen van de vrouw en dat werd het begin van hun ondergang. Ook Jeff Koons kent deze verleiding, zoals je onder andere uit de afbeelding kunt opmaken. Met deze vergelijking geeft hij ook het belangrijke van hun relatie aan.
Opdracht 17
1a Afbeelding 9a: zacht roze (korset), zwart (de panty),
zwart/grijs (achtergrond), blonde haren, rode lippen. Het
contrast tussen zwart en zacht roze maakt de afbeelding
aantrekkelijk, sprekend.
Afbeelding 9b: bruine tinten (kleed, onder- en achtergrond,
sok, hoed), pastelkleuren (bloemen, blouse, hoed, make-up,
muur), zwarte haren en witte halsketting. De combinatie van
bruine tinten en heldere pasteltinten maakt de afbeelding
aantrekkelijk, sfeervol.
b Beide vrouwen staan afgebeeld met het lichaam naar voren en
met het gezicht naar rechts gedraaid, en kijken schuin naar
beneden; ze laten zich bekijken (overgave). Het verschil in
gezichtsuitdrukking bepaalt de sfeer van de foto: op
afbeelding 9a kijkt Madonna uitdagender dan het model op
afbeelding 9b, zij kijkt eerder bescheiden.
c Afbeelding 9a: Het accent ligt op haar korset en haar
gezicht. Het korset glanst in het licht, en contrasteert
mooi met de achtergrond. Haar omhoog gerichte armen, de
kracht in haar hals en de lichtplek op de rechter flank
benadrukken haar gezicht. De fotograaf heeft dit bereikt
door de belichting en door de krachtige houding van
Madonna.
Afbeelding 9b: Het accent ligt op de rondingen van haar
lichaam (knieën, borsten en schouders); daar valt het
meeste licht op. De poëtische sfeer wordt vooral bepaald
door de kleuren (zie Opdracht 17.la) en de zachte (wollige)
uitstraling van het kleed en de muur. De pastel bloemetjes
versterken dat.
De fotograaf heeft dit bereikt door de nostalgische sfeer
van kleuren en materialen, door haar zithouding en door
juist die lichaamsdelen bloot te laten.
d Afbeelding 9a: de sfeer/uitstraling is vooral uitdagend.
Afbeelding 9b: de sfeer is vooral poëtisch.

2 uiterlijk: blond, blank en slank (niet per se als enige mooie!). sensueel: borsten, heupen, dijen, onderkant (buik). Totaal: ideaal van de erotische, mooie, blanke, wulpse, uitdagende vrouw.
3 a Erogene zones worden benadrukt (borsten en schaamstreek).
Een korset is eigenlijk "ondergoed"; het verwijst al naar
een erotische spanning. Door juist deze lichaamsdelen te
benadrukken, wordt die spanning verhoogd.
b Een dergelijke pasteltint is niet echt voor de hand
liggend; diep rood is voor erotische onderkleding
gangbaarder. Deze kleur roze past wel bij het imago van
Madonna (begin jaren negentig): het enigszins "onschuldige,
naïeve meisje", dat ook zeer verleidelijk is.
4 a uiterlijk: zacht, rond, lieflijk, mollig (dik). sensueel:
naakte, blanke borsten en knieën. Je kunt als
aantrekkelijke aspecten noemen: kleurkeuze, sfeer, houding,
verhoudingen van het lichaam, gezichtsuitdrukking.
Beschrijf wat er te zien is, hoe het uitgebeeld is en wat
het je doet.
b Je kunt uit de titel opmaken dat hij ronde, mollige
modellen mooi vindt. Volslank oogt zacht, rond, poëtisch.
Dat versterkt hij door de omgeving en kleuren.

5 De gezichtsexpressie van Madonna (afbeelding 9a) past beter bij een vamp of fernine fatale. Zelfbewust, uitdagend, met lef. Het model van afbeelding 9b lijkt veel bescheidener, haast verlegen.
Opdracht 18
1 c Groos komt van het franse woord grossir, dat groeien
betekent. Gros betekent "dik" in het Frans.
2 a De steeds wisselende bewegingen zorgen ervoor dat het
geheel niet saai wordt. De ruimte wordt ingedeeld in een
aantal patronen die in kleine groepjes of met de hele groep
gedanst worden. De tweede scène is het meest contrasterend
met de rest van de scènes. De tweede scène heeft een veel
langzamer tempo en wordt door een man en een vrouw gedanst.
Het effect van het synchroon dansen is dat het geheel sterk
en krachtig overkomt en dat er een zekere saamhorigheid
uitspreekt.
b Ze worden beperkt in hun beweging. Grote hoge sprongen
zullen moeilijk zijn en ook bewegingen zoals bijvoorbeeld
het lichaam heel klein maken of combinaties van bewegingen
van de afzonderlijke lichaamsdelen. De pakken nodigen
vooral uit tot kleine kordate, koddige totaalbewegingen die
aangezet worden vanuit de voeten.
c De muziek wordt in een langzaam tempo gespeeld en de
melodieën zijn vloeiend. Je hoort steeds een melodie op een
instrument, die even later door een ander instrument
herhaald wordt. Soms spelen twee instrumenten ook samen de
melodie. Dit "vraag- en antwoordspel" dat het hele stuk
doorgaat, vind je ook bij de dansers terug, met name in hun
arrnbewegingen. De manier van spelen van de
instrumentalisten zou je als volgt kunnen beschrijven: dan
weer zwelt de melodie een beetje aan en dan weer neemt de
klanksterkte af. Deze op- en neergaande beweging van de
muziek wordt in de dans vertaald door inkrimpen (verlegen)
en uitstrekken (zelfverzekerd) van het hele lichaam. Tot
het eind toe blijft dit zo, zowel in de muziek als in de
dans.
De dansers reageren luchtig en met humor op de muziek.
Hierbij gaat het om je eigen mening. Als hulp kun je de
band nog een keer afspelen en zelf uitproberen tot welke
bewegingen de muziek jou inspireert.
3 a De kostuums hebben veel vorm door de dikke borsten, buiken,
billen en benen. De mannen zien er allemaal hetzelfde uit
met blauwe broek en blauw petje. De vrouwen zijn allemaal
in blauwe jurken en hebben allemaal dezelfde pruik op en
dezelfde gele kousen. De kostuums bevorderen de
eenvormigheid waardoor de dans nog sterker overkomt.
Misschien heeft de choreografe hiermee aan willen geven dat
mensen met dezelfde kenmerken zich meer tot elkaar
aangetrokken voelen en elkaar sneller begrijpen.
b De gezichtsuitdrukkingen zijn allemaal een beetje
hetzelfde. Soms lijken het net dansende poppen. Er zijn
weinig close-ups gemaakt omdat het vooral om de totale
beweging gaat van de dikke lijven.
5 a Thematisch ballet.
b Dansers moesten altijd lang en slank zijn. Maar een dik
dansend lichaam kan ook heel mooi zijn. Door de reclame en
andere media wordt ons een bepaald beeld opgedrongen van de
ideale man en vrouw zowel lichamelijk als geestelijk. In
andere culturen bijvoorbeeld is een vrouw juist
aantrekkelijker als ze wat dikker is. Misschien kun je
Groosland zien als een komisch stuk met een kritische
ondertoon.
Opdracht 19

1a Afbeelding ila: kreukstof (katoen of zijde), glanzende stof (zijde of satijn), kant.
Afbeelding lib en c: glanzende stretchstof, glanskatoen of zijde, verguld metaal/goud, satijn, (half)edelstenen, imitatiebont, leer.
b Goed zichtbaar zijn een krachtige uitstraling, een relaxed silhouet (afbeelding lia wijd en zwierig, afbeelding lib nonchalant gedragen jasje) mede door de comfortabele stoffen (resp. soepelvallende stof, stret chstof). Bijzondere combinatie van materialen en stoffen zijn vooral zichtbaar in afbeelding 11 b. Een erotische uitstraling hebben beide creaties: nadruk op borsten en benen, strakke lichaamslijnen. Nemen van risico's: afbeelding ila klassiek ogend ontwerp in eigentijdse styling; afbeelding lib en c barokke decoraties, combinaties van prints, contrast tussen eenvoudige belijning van broek tegenover weelderige decoraties.
0 Decoraties: mollige engeltjes, barokke krullen, kasjmier, en natuurlijke vormen: schelpen en pantermotief.
2 a Je kunt hier de glanzende stoffen, belijning, accenten op
borsten en benen uitdagend noemen.
b Afbeelding lia: je kunt een locatie bedenken die haar
dynamische houding versterkt/verklaart. Je kunt daarbij
aansluiten op de eenvoudige stof met "kreukelrand".
Afbeelding lib en c: Je kunt een locatie bedenken die
aansluit bij de barokke of juist bij de natuurlijke
motieven. Bedenk iets waar de geelgouden kleuren mooi in
uitkomen.
3 a Beide modellen kun je een vamp noemen: zelfbewust met een
erotische uitstraling.
b De kleding suggereert niet één bepaalde stijl. Je kunt je
voorstellen dat hetzelfde model ook iets totaal anders
(maar wel iets origineels> kan dragen. In dat opzicht sluit
het aan bij het citaat.










Opdracht 20

1a Tekens verwijzen naar iets concreets, iets relatief eenvoudigs. Bijvoorbeeld leestekens, handgebaren, verkeerstekens.
Symbolen verwijzen naar een groter begrip. Dat kan iets abstracts zijn, bijvoorbeeld liefde, dood, vriendschap, evenwicht.
Extra Opdracht S

1 Je eigen indruk van de dans is heel persoonlijk. Maar laat bij je woordkeuze de bewegingen van de dansers het zwaarst tellen. Let daarbij ook op de manier waarop ze op elkaar reageren.
2 a Zie de uitwerking van Opdracht lS.2c.
b Welk woord je ook kiest, belangrijk is dat je in je
antwoord een verband legt tussen de woorden en de muziek.
Bijvoorbeeld het tempo van de muziek, de gebruikte
instrumenten, de sfeer van de melodieën enz.
3 a Het komt natuurlijk veel vaker voor dat bij een dansstuk
muziek wordt gebruikt die daar oorspronkelijk niet voor
bedoeld is. Belangrijk voor je meningsuiting is, of datgene
wat de dans wil zeggen of uitdrukken in overeenstemming is
met de emotionele lading van de muziek. Versterken deze
elkaar of zwakken ze elkaar juist af? Los daarvan kun je de
dans of de muziek (of beide) mooi of lelijk vinden.
b Johan Sebastiaan Bach was een meester in het bedenken van
allerlei "grapjes" met een melodie.
- Zo wilde hij graag melodieën bedenken die, als je ze
achterstevoren speelde, (men noemt dat "in de
kreeftengang") ook mooi bleven klinken.
- Of ondersteboven. Een sprongetje naar boven werd dan
een sprongetje naar beneden en zo verder (men noemt
dat "de omkering").
- Ook verwerkte hij in een muziekstuk vaak het thema
twee keer zo langzaam of twee keer zo snel, terwijl de
andere instrumenten in het gewone tempo doorspeelden.

Dit zijn allemaal wiskundige bewerkingen: spiegelen t.o.v een horizontale as (omkering) of een verticale as (kreeftengang), of vergroten en verkleinen. Maar ook zonder al deze kennis hoor je de melodieën steeds "om elkaar heen draaien". Als je je een melodie als lijn voorstelt, kun je van de muziek een heel lijnenspel op papier tekenen. Als de muziek omhoog of naar beneden gaat, gaat de lijn ook omhoog of naar beneden. Als de muziek harder wordt, wordt de lijn dikker en andersom.
Opdracht 21

2 a Het zijn allemaal trouwringen. Functie: het symboliseren van verbintenis. Vormgeving: gesloten cirkel, aan de "voorzijde" versierd, materiaal: goud.
b De ringen verbinden twee mensen voor eeuwig aan elkaar. Zichtbaar door de ineengeslagen handen, het hart, twee delen die bij elkaar horen. Bedoeld voor het echtpaar.
c De ringen op afbeelding 13a zijn het modemst, wat je kunt zien aan de strakke, geabstraheerde (bijna abstracte) vormgeving. De ringen op afbeelding 12a en b zijn veel meer gedecoreerd, met veel kostbare stenen en Latijnse inscripties. Daardoor ogen ze ouder.
3 a De ringen zijn op eieren, staand in de witte rijst
gefotografeerd: symbolisch voor vruchtbaarheid. De kleuren:
hemelsblauw en zuiver wit: in de zevende hemel (verliefd)
en zuivere liefde. De ringen komen goed tot hun recht door
de belichting (glimmers op het goud), het contrast met de
blauwe achtergrond en de witte eieren. De rondingen aan de
bovenkant van de ringen zijn minder goed zichtbaar. De
sprookjesachtige sfeer van de foto past goed bij een
"kroontjesring."
b De ringen worden "aan elkaar vast" ontworpen. Eerst wordt
namelijk de golvende lijn in het midden getekend, die
bepaalt hoe het kroontje eruit komt te zien. Dan wordt de
breedte van de ringen aan weerszijden bepaald.
c Alleen de ringen met dezelfde golvende lijn passen precies
op elkaar. Door de golving van de lijn telkens te variëren,
ontstaat er een nieuw uniek ontwerp. Ja, de vorm komt voort
uit de werkwijze (eerst de golvende lijn tekenen>.
d De bovenlijn van de ring lijkt op een kroon. De naam is
achteraf tot stand gekomen. De kroon werd zichtbaar nadat
deze werkwijze werd gebruikt.
Opdracht 22
1a Beide paren zijn trouwringen.
b Verschillende kleuren goud: witgoud en geelgoud. Twee kleuren goud geeft een levendig effect. Bovendien zie je bij afbeelding 13c de weefstructuur beter, en in afbeelding 13d komen de vormen op de ring beter uit.
2 a Afbeelding 13c: het verwijst naar geweven stof en naar
kant.
Afbeelding l3d: de roosjes verwijzen naar de stoffen
decoraties die je vaak ziet op bruidskleding (bijvoorbeeld
langs de sluier).
b De ringen op afbeelding lSd zijn het meest symbolisch.
Rozen staan voor liefde.
c Afbeelding 13d: dit paar ringen heeft een duidelijke
mannen- (één roosje) en vrouwenversie (meerdere roosjes).

3 De ring is mysterieus omdat je niet precies kunt zien hoe hij tot stand gekomen is. Verder vermoed je wel dat de ontwerper een bijbedoeling gehad heeft (een duidelijk idee in zijn hoofd) zonder dat je het exact weet.
5 a Er is sprake van toegepaste kunst: de ontwerper heeft
rekening gehouden met de gebruiksfunctie van de ring. Hij
heeft bewust nagedacht over de vormgeving van de ringen;
hij heeft een idee, symboliek voor ogen gehad met dit
ontwerp. Het is redelijk uniek en bijzonder, maar vanwege
de toepassing is het geen vrije kunst. Je noemt het ook wel
kunstnijverheid omdat de ringen op een ambachtelijke wijze
gemaakt worden.
b De ontwerper spreekt ook van toegepaste kunst: zijn
sieraden moeten draagbaar zijn en geen objecten zijn die in
vitrines liggen.
6 a Afbeelding 13a: hier is sprake van steerfotografie. Er zijn
extra elementen toegevoegd aan de toto om een bepaalde
sfeer te bereiken: eieren, rijst, blauwe achtergrond. Deze
elementen hebben alle een steerverhogende (en symbolische>
functie.
Afbeelding 13 c en d: hier is sprake van productfotografie.
De foto heeft geen extra voorstelling of symboliek
gekregen. De bedoeling van de foto is de producten (zo
mooi/goed mogelijk) te laten zien.
Bovendien is bij de foto's het standpunt verschillend: bij
afbeelding 13a zie je de ringen van opzij; bij afbeelding
13c en d zie je de ringen schuin van boven. Een
overeenkomst is dat de fotografen de ringen als
belangrijkste hebben willen laten zien, zo aantrekkelijk
mogelijk.
b De verschillende totografiestijlen worden voor
verschillende doelen ingezet: productfotograf ie voor
reclamedoeleinden (folders, advertenties). Steerfotografie
heeft ook een decoratieve functie: deze (grote) foto's
hangen bijvoorbeeld in de winkel of galerie.
Extra Opdracht 9

1b Zilver verstaat onder moderne puurheid: het simpele, niets overbodigs, rust uitstralend. Een eenvoud die kwaliteit heeft, zowel materieel als emotioneel; luxe met een minimum aan comfort. Hun stijl straalt een zelfbewustzijn van het stadse leven uit. De eenvoud, de luxueuze uitstraling zonder overdaad, zie je ook terug in de ontwerpen van A.
v.d. Hoven. Ook zijn vormgeving heeft kwaliteit en een
stedelijk karakter.
c Andere overeenkomsten: draagbaarheid van het ontwerp is belangrijk, zoeken naar een bepaalde sfeer, een (onderscheidende) uitstraling, waarbij het oorspronkelijke kernidee het meest belangrijke is in het ontwerp.



Opdracht 23

1Wit is de kleur van de onschuld en reinheid. Zie hierover ook de inleidende tekst bij de witte bruid. De zwaan zelf staat voor schoonheid en gratie. De combinatie van die twee heeft dus een sterk positieve betekenis. De zwaan heeft in dit verband altijd tot de verbeelding gesproken. Denk maar aan het lelijke eendje dat door zijn soortgenoten verstoten wordt totdat hij uiteindelijk de mooiste van allen wordt; een zwaan.
2 a :n onderdeel 8 Daar komt de bruid worden ook een aantal
bruikbare symbolen genoemd.
b De boodschap is duidelijk: met de schoonheid van de zwaan
sterft ook de natuur.
c Het werk van Salvador Dali zit vol met symboliek. Hij heeft
het thema van Leda en de zwaan diverse keren gebruikt. Zijn
vrouw Gala stond in bijna al deze schilderijen model voor
Leda. Ook kroegen en cafés hebben soms een uithangbord met
een zwaan. De symboliek hiervan is iets minder verheven.

3 Het uitbeelden van een dier met muzikale middelen is veel vaker
gedaan. Componisten maken daarbij gebruik van eigenschappen
als:
- het geluid,
- het karakter,
- de grootte,
- de manier van voortbewegen,
- de omgeving,
- het uiterlijk enz.
Maar dit kun je dus ook omdraaien. Welke eigenschappen van het dier hoor jij in de muziek? En is dit achteraf in overeenstemming met datgene wat de componist uit wilde beelden? Of anders gezegd: welke muzikale middelen (tempo, instrumentatie, ritme, klanksterkte, melodie) heeft de componist gebruikt? Zo kun je je eigen mening toetsen aan het muzikale beeld dat de componist van het desbetreffende dier heeft gehad.
4 a Allereerst is het belangrijk dat je voor jezelf hebt
uitgemaakt welke eigenschap(pen) of welke symboliek van de
zwaan jou aanspreken. Probeer dat in muziek te vertalen. Je
hebt enkele voorbeelden gehoord: die mag je als
uitgangspunt nemen maar dat hoeft niet. Zoek er daarna pas
een muziekvoorbeeld bij.
b Bij het antwoord op deze vraag kun je gebruikmaken van
datgene wat bij vraag 3 staat.
Opdracht 24

1Op de cd-rom zie je twee verschillende versies van Het
Zwanenmeer, beiden uitgevoerd door het Nationale Ballet. Het
eerste stuk dateert uit 1965 het tweede stuk is in 1994 door
Rudi van Dantzig ontworpen.
2 a Het eerste dansstuk valt onder het academisch ballet. Het
stuk van Van Dantzig onder moderne dans. Beiden vallen
onder het verhalende of uitbeeldende ballet.
b De functie van de dansers in deze fragmenten is: een gevoel
van liefde voor elkaar in dans uit te beelden.
3 a Liefde en wanhoop. Dat heeft te maken met het sprookje
waarover het hier gaat, de twee geliefden ontmoeten elkaar
op een moment dat de betovering van de zwaan tijdelijk
opgeheven is. Ze weten dus dat hun samenzijn ieder moment
kan ophouden. Het eerste stuk lijkt iets meer wanhoop te
verbeelden, het is dramatischer, trager, en dus komt het
zwaarder op ons over.
b De zwaan.
c De man volgt en ondersteunt de vrouw in haar bewegingen.
Het effect daarvan is dat je als kijker het gevoel krijgt
dat hij dichtbij haar wil zijn, haar in alles wat ze doet
wil volgen, in de zin van: "ga alsjeblieft niet weg".
4 a De solo wordt in dit fragment van Het Zwanenmeer gespeeld
door de viool. De harp begeleidt de viool met gebroken
akkoorden (dit noemt men arpeggio's). Een soort kabbelend
snarenspel waarmee Tsjaikowsky de vloeiende beweging van de
zwaan en het water uit wilde beelden.
b In dit muziekfragment wordt de melodie veel langzamer
gespeeld dan in De dans van de zwanen uit hetzelfde ballet.
In De dans van de zwanen worden veel meer instrumenten
gebruikt (vooral houtblazers en strijkers) dan in het
dansfragment op de cd-rom Hotel Palet. Het gebruik van
slechts twee instrumenten maakt de sfeer intiemer.
Opdracht 25

1Het verhaal speelt in Engeland, waar openlijke homoseksuele verhoudingen nog niet zo gewoon zijn als bij ons. Maar ook hier is het niet altijd makkelijk om voor je gevoelens uit te komen, zeker in zo'n vriendendub.
Hoe vertel je zoiets? Dit is een uitgelezen gelegenheid: er is een duidelijke aanleiding en je hoeft niet naar de juiste woorden te zoeken, omdat je de woorden van de dichter gebruikt.

2 Het is altijd moeilijk je diepste gevoelens aan anderen duidelijk te maken, omdat woorden vaak erg banaal klinken, vooral als het gaat om zaken als liefde en verdriet. Een kunstwerk kan dan het voertuig van je gevoelens zijn. Het zijn natuurlijk niet exact jouw gevoelens, maar jij hebt wel zelf voor deze vorm gekozen. Het werk wordt dan een zelfgekozen symbool voor wat je eigenlijk wil zeggen.

3 a Het gedicht op zich kan in verschillende situaties een functie hebben. Het gaat over het verdriet, over het heengaan van iemand op wie je erg gesteld bent en dat hoeft niet over een innige liefdesrelatie te gaan. Bovendien hoeft het ook niet over iemand te gaan die dood is. Je zou het ook kunnen lezen als een klacht over een verbroken relatie: nu de ander er niet meer is, lijkt het of hij dood
is.

4 Wilmink heeft zich een aantal vrijheden veroorloofd, die in enkele gevallen een ander beeld opleveren, zoals in regel S en 10 en 16. In andere gevallen blijft het beeld bestaan, maar het wordt anders ingekleurd, zoals in regel 2: prevent the dog from barking with a juicy bone ("verbiedt de honden hun banaal geluid.")
Soms gebruikt hij ook een ander woord in verband met het metrum of het rijm. Meestal is dat niet storend (bijvoorbeeld in regel 11 midnight = middag).
Het woordgebruik van de vertaler is alledaagser, zoals: giet leeg die oceaan/ niets deugt meer/ kortsluiting/ maak de zon onklaar.
De sterke kant aan de vertaling is dat hij erg direct is, maar juist dat alledaagse maakt het misschien ook wat minder poëtisch. Mooie zinnen bij Wilmink zijn regel 10-12.
Opdracht 26
2 a Na de binnenkomst van de kerkgangers zien we in een
totaaishot de voorganger, die de vriend aankondigt. Dan
volgt een close-up van Matthew, gevolgd door een totaalshot
van de voorkant van de kerk met de man achter de kist. Hij
vertelt hoe anderen de overledene zagen en eindigt met zijn
eigen visie. Hij zegt dat hij die zelf niet in woorden kan
uitdrukken en daarom zijn gevoelens laat vertalen door het
gedicht van Auden: 11Want dit is wat ik eigenlijk wil
11
zeggen.
Tijdens de toespraak wisselt het cameraperspectief
voortdurend. Je kijkt nu eens met de kerkgangers mee naar
de kist en de spreker en dan weer vanuit het standpunt van
de spreker naar de kerkgangers. Naarmate het verhaal van
Matthew vordert komt de camera (in close-ups) steeds
dichter bij de personages. Met name tijdens het gedicht,
als de emoties zowel bij de spreker als de kerkgangers
sterker worden, zien we afwisselend vooral het hoofd van
één individu en daarmee de individuele emotie. Bij Matthew
is dat het sterkst als hij zegt: "1 thought that my love
would last for ever; 1 was wrong." Tijdens het zeggen van
de laatste strofe (buiten beeld) wordt de kist overgebracht
van de kerk naar de auto.
c De beelden van de kerkgangers tonen de directe reacties op
de woorden van de spreker, waardoor ze nog meer effect
krijgen (de glimlach na een aardige opmerking, instemmend
geknik na een karakterisering). Ze versterken de
identificatie van de kijker met het verdriet van de
vrienden van de overledene. De beeldwisselingen tussen
Matthew, die met toenemende ontroering het gedicht
voordraagt, en de beelden van de reacties van de mensen in
de kerkbanken versterken de emoties van de kijkers.
3 a Het gevoel dat in de kerk door het gedicht wordt
opgeroepen, blijft ook buiten behouden. Het was anders bij het verlaten van de kerk ongetwijfeld verbroken.

4 De ondertiteling is meestal een zo letterlijk mogelijke (zakelijke) vertaling en ondersteunt het begrijpen van de oorspronkelijke tekst. In die functie is het een zeer aanvaardbare tekst. De vertaling van Wilmink zou als ondertiteling waarschijnlijk minder goed werken, omdat er nogal wat afwijkingen in voorkomen.
5 a Blue betekent somber, terneergeslagen. Het verband met een
begrafenis (funeral) is duidelijk.
b De blues is een, van oorsprong, zwarte muziekstijl waarin
de mensen hun ellende van alledag bezingen.
- De tekst van de blues is dus ook vaak verdrietig.
Vandaar het woord blue(s).
- Het tempo van de blues is langzaam, haast slepend, en
werd oorspronkelijk begeleid op de gitaar.
- Sommige tonen van de bluestoonladder worden iets te
laag gezongen zodat het lijkt alsof er niet zuiver
gezongen/gespeeld wordt. Deze "te laag" gezongen noten
noemt men blue-notes. Het geeft een klagelijk tintje
aan de muziek en versterkt daarmee het droevige
karakter.
- Instrumenten waarop je heel gemakkelijk naar die
lagere tonen toe kunt glijden, zijn: gitaar, trombone,
saxofoon, viool en natuurlijk de menselijke stem. De
gitaar was het goedkoopst en je stem had je altijd bij
je. Zo is de blues ontstaan als zang met gitaarbegeleiding.
- De tekst van de blues heeft een vast vormschema gekregen. De eerste regel van elk couplet wordt twee keer gezongen, waarna er als een soort conclusie een derde regel volgt. De vorm van een couplet is dus:
a-a-b. Elke regel bestaat uit vier maten en de akkoorden die in elke maat gespeeld worden staan ook vast. Een bluesschema bestaat dus uit een reeks van twaalf maten (3 x 4> met vaste akkoorden.
c De tekst van de Funeral blues spreekt voor zich. Door de langzame muziek wordt het droevige aspect ervan versterkt. Een emotionele verdubbeling.
d De muziek is langzaam en een beetje melancholiek. Maar de vorm van de coupletten van het gedicht (vier regels zondër zekstherhaling) is geen bluesvorm. Ook hoor je niet echt blue-notes en de instrumentale begeleiding is van een "klassiek" orkest. Toch kun je, vanwege de droevige sfeer, best van een blues spreken, ook al zijn het gedicht en de muziek dat in de letterlijke zin van het woord niet.








Opdracht 27

1De naam van Freddy Mercury staat nergens in de song, maar de titel geeft wel aan dat het speciaal voor iemand geschreven is die dood is gegaan. Woorden en zinsneden als "angel", "raining in heaven", "life goes 0fl without you", flyour leaving" spreken voor zich.

2 Dat het een zeer goede vriend is geweest waar ze veel mee gedeeld hebben is duidelijk: "the party must be over", "the good die young", "raise our glasses one more time". Ook al is de overledene onbereikbaar geworden, Brian May zingt dat hij geen afscheid wil nemen van zijn vriendschap voor hem/haar: "1 ain't never saying goodbye".

3 De muziek is in een driekwartsmaat geschreven: een (Weense) wals. Zie hierover ook Opdracht 1.4. Toch komt het tempo van de muziek langzaam over. De sfeer en de tekst van de muziek zijn gevoelig en heel persoonlijk. Door de manier van zingen, met name aan het eind van het lied, schreeuwt Brian May het als het ware uit. De rauwe klank hier en daar van de elektrische gitaar versterkt dit nog eens.

4 Over het woord "blue" en de blues is in de uitwerking van Opdracht 26 al het een en ander geschreven.

5 Omdat de beste vriend van de overledene voor het eerst iets van zichzelf laat zien, dat maatschappelijk gesproken gevoelig ligt, maakt de ingetogen "Funeral blues" heel veel indruk. Niemand wist irraters af van de liefdesrelatie tussen deze twee mannen. Wanneer dit bij iedereen bekend was geweest en men vooraf mee had kunnen leven met het intense verdriet van de spreker, dan had de regisseur meer ruimte gehad om No one but you in plaats van de Funeral blues te gebruiken. Dan nog is de keuze van een van de twee muziekstukken heel persoonlijk.
Opdracht 28

1Fragment Dirk Tanghe
a Romeo en Julia proberen op een strak gespannen draad naar elkaar toe te kruipen. Ze uiten hun liefde en kussen elkaar, waarna Julia naar beneden dreigt te vallen. Door de bijna-valbewegingen krijgt de scène een humoristisch effect.
b Beiden zijn gelijk in hun verlangen naar elkaar. Het zijn jonge figuren, gekleed in alledaagse kleding (wit overhemd en donkere broek). Je zou ze zo op straat tegen kunnen komen. Ze zijn vooral heel gewoon. Het bijzondere zit in de situatie.
c De situatie op zich is door de vormgeving niet zo geloofwaardig; het is duidelijk dat we met theater te doen hebben. De woorden en gebaren van de spelers zijn echter zo oprecht, dat de toeschouwer hun verlangen naar elkaar als geloofwaardig zal ervaren.
d Decor: je ziet hier uitsluitend de wankele draad, waarop het moeilijk is om bij elkaar te komen. De betekenis ligt voor de hand: hun oprechte liefde heeft een wankele basis. Hun samenzijn verloopt moeizaam door de omstandigheden van buiten.

Fragment Rudi van Dantzig
a Romeo nadert het balkon, waarop Julia verschijnt. Ze komt naar hem toe en samen dansen ze over het plein voor het huis. Romeo tilt Julia op. Ze omarmen en kussen elkaar. Aan het slot knielt hij voor haar neer alsof hij haar ten huwelijk vraagt.
b Romeo draagt eerst een donkere cape op een maillot, later een losse blouse. Julia is gekleed in een doorzichtige (nacht?)japon. Julia toont geen aarzeling; ze geven zich over aan hun liefde voor elkaar.
c Je zult dit in het dagelijks leven zelden tegenkomen, maar binnen het kader van een dansvoorstelling is de scène geloofwaardig. Hun bewegingen en gelaatsuitdrukking suggereren liefde.
d Decor: een tamelijk gestileerd balkon en een trap voor een huis. De wapperende gordijnen op het balkon suggereren een zekere dreiging voor de relatie van buitenaf.
e De muziek onderstreept de romantiek van de ontmoeting en ondersteunt de dans.

Fragment Franco zetfirelli
a Romeo klimt vanuit de struiken via een boom omhoog naar het balkon waar Julia op hem wacht. Hij verklaart zijn liefde aan de wat zorgelijke Julia.
b Julia is gekleed in een tijdloze jurk. Romeo lijkt op een middeleeuwse page, ook door zijn kapsel. Beiden zijn tamelijk jong. Romeo toont de meeste hartstocht en zucht vaak. Julia is voorzichtiger, terughoudender.
c Het decor is realistisch: een balkon dat uitziet op een tuin. Er gaat geen bijzondere symboolwaarde van uit. De scène ziet er geloofwaardig uit.

2 De voornaamste overeenkomst is het handelingsverloop; de verschillen zitten in de vormgeving.
Het toneelbeeld van de Zeffirelli-film is het meest realistisch. Het zou op locatie gefilmd kunnen zijn. De Dirk Tanghe-voorstelling is door het taalgebruik het meest herkenbaar en staat daardoor waarschijnlijk het dichtst bij de hedendaagse toeschouwer.
Bij Van Dantzig gaat het om een volwassen liefdespaar; de scène is de meest sprookjesachtige van de drie. De personages bij Tanghe zijn herkenbare jongeren; bij Zeffirelli lijken ze veel kinderlij ker.
Julia is bij Zeffirelli het meest terughoudend; in de andere fragmenten geven Romea en Julia zich op gelijke wijze aan elkaar over.
mislukt schiet ze zich door het hoofd. Het slot bestaat uit een reeks flash backs van de gelukkige momenten die ze samen hebben meegemaakt.
c Het antwoord op deze vraag is afhankelijk van jouw waardering. Er zijn mensen die alle actualisering afwijzen, terwijl anderen dat een goede manier vinden om oude teksten dichterbij te halen. Geef goede argumenten voor jouw mening.

3 a/b Een liedje dat decennia lang gezongen, gecovered en gespeeld wordt, is bij een groot publiek aangeslagen. Of het liedje bij jou ook aanslaat, is maar de vraag. Over smaak valt niet te twisten. Maar dat doet voor het beantwoorden van de vraag niet ter zake. Voor een groot publiek dus en niet al te moeilijk in het gehoor liggend. Evergreens zijn vaker een ballad (langzaam, verhalend nummer) dan een liedje met een up-tempo (snel>. Wat de tekst betreft gaat een liedje dat over de liefde gaat er meestal in als koek. Een pakkend refrein dat makkelijk mee te zingen is, helpt enorm. Het gevoel dat uit de tekst en de muziek spreekt is dus belangrijk. Sommige ballads gaan over verdriet en ellende, maar dan zeggen wij al gauw dat het een smartlap is. En dat heeft niet altijd een positieve betekenis. Een evergreen met een verhalend karakter komt veel minder vaak voor. Evergreens zijn meestal wat langere nummers. Drie minuten of meer is geen uitzondering. Je hebt immers tijd nodig om je in te leven in het liedje en de emotionele opbouw van de tekst en muziek op je in te laten werken.

4 Het zijn allebei ballads en ze gaan allebei over de liefde.
- Kissing you duurt vijf (!) minuten en heeft een beetje een droevig karakter.
- Maria duurt maar tweeënhalve minuut en is veel verwachtingsvoller. Maria is voor iemand persoonlijk bedoeld, terwijl Kissing you zowel voor een man als een vrouw bedoeld kan zijn.
- Bij allebei de liedjes zijn de violen belangrijke begeleidingsinstrumenten.
Opdracht 30

1Het eerste gedeelte is een beschrijving van een gedachte. De "ik" ziet in gedachten een man tegenover haar geliefde zitten; de man moet wel overgelukkig zijn dat hij naar haar stem en lach mag luisteren. Haar hart gaat ervan bonzen. Vanaf regel zes worden de lichamelijke reacties beschreven.

2 Haar hart bonst, haar stem stokt, ze kan haar tong niet meer gebruiken, ze krijgt het warm, ze ziet niets meer en haar oren suizen, ze begint te zweten en te beven, het lijkt of ze dood gaat.
De gevoelens worden dus steeds intenser tot ze zelfs een gevoel van doodgaan ervaart.

3 Er zijn verschillende antwoorden mogelijk, bijvoorbeeld: "als ik maar weet dat jij van mij blijft houden" of "als ik maar weet dat je bij mij terugkomt" of "als hij je maar niet verleidt".

4 Liefdesgedichten zijn vaak tijdloos, omdat de gevoelens universeel zijn. Het gedicht zal - op de verwijzing naar de goden in regel 1 na - ook bij hedendaagse lezers als eigentijds kunnen overkomen.

Extra Opdracht 12

1Regel 1-12 en regel 13-23.
In het eerste deel beschrijft de "ik'1 haar heftige lichamelijke reacties als ze '5 nachts overvallen wordt door de gedachte aan haar geliefde.
In het tweede deel is de "ik" meer tot rust gekomen. Het is een overpeinzing, waarin ze aan Sappho vertelt waarom ze zo reageert. Ze woont nu al enkele weken op "haar breedtegraad"; ze bevindt zich dus kennelijk op het eiland waar Sappho leefde (Lesbos). Sappho moet haar kunnen begrijpen want ook zij kende de gevoelens in een dergelijke situatie.

2 De situatie van de beide dichters is vrijwel gelijk. Het eerste deel van het gedicht van Elly de Waard lijkt sterk op het tweede deel van dat van Sappho, namelijk de beschrijving van lichamelijke reacties.

3 De reacties van de "ik" in het gedicht van De Waard zijn echter door het woordgebruik erotischer van aard (naast elkaar slapen, hitte vormt gloed tussen dijen, krachtig liefdeszweet). Dat maakt het gedicht heftiger. Omdat De Waard zich tot haar kunstzuster uit de Oudheid richt, wordt deze liefdessituatie in een historisch kader geplaatst.

5 De gevoelens die je hebt, als je weet dat je geliefde op dit moment bij een ander is, zijn waarschijnlijk voor iedereen gelijk of in elk geval herkenbaar en dan maakt het niet uit wat de aard van die relatie is.
Opdracht 31

1a Als je geen voorbeelden weet, kun je gaan observeren,
bijvoorbeeld in een discotheek, op een schoolfeest of tv.
b Kijk bijvoorbeeld in de bibliotheek bij de dansboeken. Let erop dat het een actiefoto is en geen geposeerde foto.
2 b Denk aan liefdesaspecten als: uitdaging, aan- en afstoten,
overgave, open en gesloten lichaamshouding,
gezichtsexpressie, aankijken of gezicht afwenden.
c Actiefoto's kun je herkennen aan een bepaalde spontaniteit;
je kunt zien dat het direct uit het leven gegrepen is (of
in dit geval tijdens de dansactie) en dat er niet voor
geposeerd is.
d Heeft dat te maken met lichaamshouding, compositie van de
lichamen, expressie, associaties die je krijgt, of wekt het
misschien een bepaalde emotie bij je op?
Opdracht 32

1b Het is vooral de spanningsopbouw, het spel van aantrekken en afstoten, in de balletten van Van Manen die een erotische lading bewerkstelligen. De bewegingen zijn over het algemeen vrij strak. Verder brengt Van Manen ook humor in de dans door bijvoorbeeld zelf op hele hoge hakken te dansen, of door een bepaalde beweging waarmee hij de menselijke verhoudingen relativeert of bekritiseert.
2 a Zoals gezegd verzet Van Manen zich tegen traditionele
opvattingen in de maatschappij. Voor hem zijn de seksen
gelijk. In één van zijn dansstukken danst Van Manen zelf op
hoge hakken. Is het trouwens zo gek dat mannen rokken -
dragen?
Denk daarbij aan de Schotten met hun kilts en mannen uit de
oosterse cultuur die rokken of jurken dragen. En aan
vrouwen die lange broeken dragen.
b Denk daarbij aan beweging en houding, de onderlinge
relaties, hoeveelheid mannen en vrouwen. De lichaamslengte
van de dansers. Het ruimtegebruik. Kleding, kapsels en
decor.
c Hiervoor kun je o.a. het boek Hans van Manen
foto's-feiten-meningen, raadplegen, onder redactie van M.
Jonkers, P. Kottman, J.Lamoree, D. Stavenuiter, Nederlands
Instituut voor de Dans, Amsterdam 1992. ISBN 90 71718 093
3 b Had je bepaalde verwachtingen, valt het mee of tegen? Kun
je de thema's afscheid nemen en verlangen naar eruit halen?
Hoe vind je de dansstijl en muziekkeuze?
c Twaalf mannen tegenover drie vrouwen, de drie verschillende
duetten. Versterkt dat het thema of heb je zelf andere
ideeën hierover?
d Dit is een persoonlijke vraag. Wat je je kunt afvragen is
waarom hij daar 12 mannen heeft neergezet als één blok en
wat daar de betekenis van kan zijn. Is het eigenlijk
bedoeld als één persoon met verschillende emoties? Is het
misschien de kracht van de vrouw? Zijn het drie kansen die
gegeven worden?
e Er vinden geen hele heftige emotionele uitbarstingen plaats
in gezichtsexpressie of beweging, alles blijft vrij
gestileerd en toch is de spanning heel goed voelbaar.
4 a Het eindbeeld is heel sterk. Emotioneel gezien verbeeldt
het woede. Stel je voor dat de mannen ontspannen met de
handen in de zij, iets achterovergeleund, zouden eindigen.
Dan zou je een heel ander gevoel aan dit dansstuk
overhouden. Als je iets gaat veranderen, realiseer je dan
dat de rest van het stuk ook aanpassing nodig heeft; er
moet een logische lijn in zitten.
b Een combinatie van academisch ballet en moderne dans.
Opdracht 33
2 a De vrouw: zittende houding met neergebogen hoofd, armen en
benen gespreid. Eén hand open, één hand en arm om de man
geslagen. Ogen half gesloten, emstige maar ook rustige
gezichtsuitdrukking.
Man: liggende houding op de schoot van de vrouw. Armen
hangen slap langs zijn lichaam, het hoofd achterover
gebogen (enigszins opzij). De benen zijn gebogen. Zijn ogen
zijn gesloten; ook zijn gezicht ziet er rustig uit.
Er is sprake van bezieling. Dat wordt zichtbaar doordat de
figuren echte mensen lijken van vlees en bloed (aderen1
spieren, botten zijn allemaal door de "huid" heen te zien).
Ook door de kleding heen "zie11 je een lichaam. De
verhoudingen van de lichamen en de houdingen die zij hebben
aangenomen komen ook levensecht over. Maar vooral de
gezichten lijken bezield. Veel gevoel is zichtbaar op de
(gave) gezichten: de vrouw lijkt sereen, in gedachten
verzonken, vervuld van emotie; maar ook de (dode) man lijkt
een persoon met ziel.
b De vrouw: de Maagd Maria, de man: haar zoon Jezus Christus.
Maria is herkenbaar aan haar hoofddoek, en haar serene
uitstraling. Jezus Christus is herkenbaar aan zijn
lendendoek. Ze zijn vooral te herkennen doordat ze op deze
manier samen zijn verbeeld: Maria treurt om haar dode zoon.
c Michelangelo heeft gladde delen (en daardoor lichte
stukken; het licht wordt goed weerkaatst) afgewisseld met
gedeeltes met veel plooien en details (en daardoor
donkerder stukken, er zijn veel holtes waar schaduw
ontstaat). Door het licht-donkercontrast dat zo ontstaat,
lijkt het beeld levendig en ruimtelijk. Dat effect wordt
versterkt doordat je door de kleding heen de rondingen van
het lichaam kunt zien. De kleding lijkt soepel het lichaam
te volgen.
Het beeld lijkt ook ruimtelijk (het staat nadrukkelijk in
de ruimte) doordat de houdingen van de lichamen alle kanten
de ruimte in wijzen, en doordat het beeld aan alle kanten
gedetailleerd en met veel aandacht is vormgegeven. Het
beeld is van alle kanten mooi om te zien.
d Maria heeft hier een jong gezicht. Terwijl je aan de
leeftijd van haar zoon kunt opmaken dat ze veel ouder moet
zijn. Ze denkt hier (nu haar zoon is gestorven) terug aan
de tijd dat Christus, de Verlosser, net geboren was. Toen
was zij gelukkig; haar zoon kwam vrede brengen. Vandaar dat
haar gezicht niet verdrietig kijkt1 maar juist rustig,
bijna vredig. Dit moment van een moeder die terugdenkt aan
de geboorte van haar kind als het al gestorven is, spreekt
veel mensen aan. Het beeld dat toch heel evenwichtig en
harmonieus lijkt, bezit eigenlijk een grote spanning, een
enorme tegenstelling. Als je dat in een beeld op zo1n mooie
manier kunt uitdrukken, dan ben je een groot kunstenaar.
Beschrijf welke gevoelens dit beeld bij jou oproept. Kun je
het bovenstaande zien in het beeld?
Opdracht 34

1a Cox ontfermt zich op (ongeveer) dezelfde manier over haar zoon als de moeder over de zoon in afbeelding 16a. Zij draagt hem, koestert hem. Zij kijkt (wel> naar hem. De gezichtsuitdrukkingen zijn verschillend. Maria ziet er vredig uit, terwijl Cox bezorgd kijkt. Maria koestert een mooie herinnering aan haar dode zoon (zij denkt aan het verleden); Cox is vooral bezorgd om de toekomst van haar zoon.
b Kunstenaars citeren vaker een andere (grote) kunstenaar. Door alle voorgaande verhalen en thema's uit de (kunst)geschiedenis te kennen, krijgen beelden meer betekenis, meer lading. Het beeld vertelt meer dan je feitelijk ziet. Kunst wordt interessanter als er meer(dere) betekenissen aan te verbinden zijn. Dat geldt ook voor deze foto van Cox. Zij plaatst zich in de geschiedenis door naar Michelangelo te verwijzen. Haar foto krijgt meer betekenis door deze vergelijking. Haar kunstwerk krijgt naast de actuele inhoud ook een historische verwijzing. Daardoor wordt het des te opvallender dat zij een zwarte vrouw is; dat is uitzonderlijk in de kunstgeschiedenis.
c Ze stelt ter discussie dat in sommige zwarte kringen de lichthuidige zwarten niet als echt zwart gezien worden, maar als een vermenging met de witten, die de zwarten discrimineren. Deze vermenging is blijkbaar door sommigen moeilijk te plaatsen: horen ze nu bij de witten of bij de zwarten? Horen ze bij de groep die de zwarten discrimineert? Hoe belangrijk is raszuiverheid?
2 a Van Manen poseert met een man; hij is homoseksueel. In het
licht van zijn leven is het logischer dat hij een man
vasthoudt. Van Manen is zeer mannelijk gekleed. Hij
presenteert zich als een man die een mooie jonge man, die
vol overgave op zijn schoot ligt, zorgvuldig (kijk naar
zijn handen!> vasthoudt.
b De foto van Cox heeft hardere contrasten (feller belicht).
Het licht komt van links voor; in de foto van Van Manen
komt het licht van rechtsboven. Cox kijkt opzij, bezorgd.
Van Manen kijkt recht in de camera, hij lijkt verbaasd op
te kijken (is hij door de fotograaf "betrapt'1?). De foto
van Cox lijkt van dichterbij genomen, het lichaam van de
zoon wordt afgesneden door het kader (het past er niet
geheel O~) Centraal in de foto is een (compositie>
driehoek tussen haar gezicht, zijn gezicht en haar borsten.
De foto van Van Manen lijkt van iets verder weg genomen,
vanaf een lager standpunt. Het accent van de foto ligt iets
boven het midden: de (compositie> driehoek tussen zijn
gezicht en beide handen.
Het lichaam van de jonge man (een bekende danser) op de
foto van Van Manen, is goed zichtbaar en heeft een open
houding. Het gaat in deze foto om het zinnelijk genot van
een naakt lichaam. Vandaar ook dat zijn gezicht niet zo
duidelijk zichtbaar is: het gaat meer om de schoonheid en
aantrekkelijkheid van zijn lichaam. Het gezicht van de zoon
van Cox speelt een belangrijke rol in de betekenis van de
foto: daardoor wordt extra goed zichtbaar dat het om een
"lichthuidige zwarte" gaat.

3 a Diegene die wordt vastgehouden op alle drie de afbeeldingen is de belangrijkste persoon voor hem/haar. Zij hebben een keuze gemaakt. Om die persoon geven zij veel; zij koesteren hem.