Vuurwerk

Vuurwerk is een constructie van materialen zoals karton, papier, plastic en metaal, met daarin ontplofbare en/of brandbare mengsels van chemische stoffen (ook wel sassen genoemd) verwerkt, die bij ontsteking verschillende effecten veroorzaken, zoals licht, geluid, rook of beweging. In vuurwerk wordt vaak buskruit gebruikt, dat bestaat uit zwavel (S), koolstof (C) en salpeter of kaliumnitraat (KNO3). Hierbij is het kaliumnitraat de zuurstofleverancier. Bij de reactie komen o.a. de gasvormige producten CO, CO2 en N2 vrij, naast kaliumsulfaat en -carbonaat. In het buskruit kan de verhouding tussen de stoffen verschillen; zo bestaat bijvoorbeeld een mengsel van kaliumnitraat, koolstof en zwavel in een gewichtsverhouding van 75:15:10. Verder bestaat er flashkruit, dat is buskruit waarin (een deel van) de koolstof is vervangen door metaalpoeder (ijzer of aluminium). Dat is met name verantwoordelijk voor de kleureffecten van het vuurwerk.

Er wordt onderscheid gemaakt tussen lust-of feestvuurwerk en ernst- of professioneel vuurwerk.

Inhoud [verbergen]
1 Geschiedenis
2 Chemische reactie
3 Lustvuurwerk
3.1 Fop- of schertsvuurwerk
3.2 Consumentenvuurwerk
3.2.1 Vuurwerk met oud en nieuw
3.3 Oogletsel
3.4 Professioneel vuurwerk
3.5 Vuurwerkfestivals
4 Nationaal vuurwerk
5 Ernstvuurwerk
6 Gevarenklassen
7 Soorten
8 Rampen
9 Vuurwerkcampagne
10 Letselpreventie en vuurwerk-educatie
11 Externe links
12 Bronnen, noten en/of referenties



[bewerk] Geschiedenis
Vuurwerk is waarschijnlijk ontdekt door de Bengalen (het woord 'Bengaals vuurwerk' verwijst nog naar het land Bangladesh), maar werd pas op grote schaal gebruikt door de Chinezen, aan het begin van onze jaartelling. Zij gebruikten het bij religieuze gebeurtenissen om boze geesten te verdrijven. Militairen gebruiken vuurwerk ook wel eens voor verlichting van terreinen of het geven van signalen. De Chinezen beschikten zeker vanaf de vroege 13e eeuw over buskruit, het belangrijkste bestanddeel van vuurwerk. Vlak nadat de Chinezen het buskruit hadden ontdekt, deden ze er al proeven mee. Uit de proeven kwamen verschillende soorten vuurwerk voort. Het Chinese vuurwerk werd vooral gemaakt in de stad Liu Yang, waar wetenschappers werkten aan de speciale effecten en kracht van het explosieve goed. Vuurwerk vond na de ontdekking snel zijn weg naar Europa. Daar werd het ontvangen met groot vertoon, aan menige hoven werden spektakels met vuurwerk opgevoerd, onder meer aan het Hof van Versailles.


[bewerk] Chemische reactie
Bij vuurwerk treden meestal oxidatiereacties op tussen een zuurstofgever en een zuurstofverbruiker. Door verschillende chemische stoffen aan het brandbare of ontplofbare mengsel toe te voegen kunnen verschillende kleuren licht ontstaan. Dit is te vergelijken met het verschijnsel wanneer men koperoxide poeder(groen licht) of peper (rood licht) in een brandende vlam strooit.


[bewerk] Lustvuurwerk

[bewerk] Fop- of schertsvuurwerk
Fop- of schertsvuurwerk is consumentenvuurwerk dat het hele jaar te koop is en ook altijd afgestoken mag worden. Hieronder vallen bijvoorbeeld sterretjes, knalerwten, trekbommetjes, kretsers, fluiters, enzovoort. Rookbommetjes vallen nu onder het consumentenvuurwerk en mogen dus niet meer het hele jaar door verkocht worden, omdat er veel overlast door ontstond. Rookbommetjes zijn nu verboden in Nederland.


[bewerk] Consumentenvuurwerk
Consumentenvuurwerk is vuurwerk dat in Nederland in de drie dagen voor oud en nieuw verkocht wordt. Als een van de verkoopdagen een zondag is, dan wordt het vuurwerk 4 dagen van tevoren al verkocht. De zondag komt dan als verkoopdag te vervallen. Volgens het vuurwerkbesluit is het niet toegestaan om op een zondag vuurwerk te verkopen. Consumenten mogen maximaal 20 kg vuurwerk per levering, 10 kg per persoon, bij erkende vuurwerkverkooppunten kopen, dat alleen op oudejaarsdag van 10 uur 's morgens tot nieuwjaarsdag 2 uur 's nachts afgestoken mag worden. Dit vuurwerk mag door iedereen van 16 jaar en ouder gekocht worden. In België gelden andere wetten, hier is ook zwaarder vuurwerk te verkrijgen, en wordt het ook heel het jaar door verkocht. Een veelgemaakt misverstand is dat Belgisch vuurwerk onbetrouwbaar zou zijn. Het vuurwerk zelf is echter niet onveiliger dan Nederlands vuurwerk, de ongelukken ermee gebeuren door ondeskundig gebruik ervan. Voor een veilige, en maximale beleving van dit zwaardere vuurwerk dient men te allen tijde de gebruiksaanwijzing strikt op te volgen; dit geldt ook voor het lichtere vuurwerk.

Het consumentenvuurwerk wordt onderscheiden in siervuurwerk en knalvuurwerk. Siervuurwerk bestaat in de vorm van vuurpijlen die als geheel de lucht in schieten, en potten of fonteinen die kleine vuurwerkprojectielen vanaf de grond omhoog schieten, en daar een kleurrijk boeket laten zien. Daarnaast bestaat er een breed scala aan draaiers, zonnen en fakkels. Het knalvuurwerk varieert van zware donderslagen, kanonslagen of astronauten tot de lichtste uitvoering, de rotjes. Het is niet ongebruikelijk om een mat rotjes ineens af te steken, wat een knaleffect geeft als van een mitrailleur. Luchthuilers, oftewel gillende keukenmeiden, worden ook tot het knalwerk gerekend.


[bewerk] Vuurwerk met oud en nieuw
In Nederland wordt op nieuwjaarsdag vanaf 00:00 uur met oud en nieuw traditioneel zeer veel vuurwerk door particulieren afgeschoten. Het is wettelijk geoorloofd van 31 december 10.00 uur tot 1 januari 2.00 uur. Daarmee wordt symbolisch het oude jaar verjaagd, en het nieuwe jaar binnengehaald. Een aantal soorten vuurwerk mag echter niet door particulieren gebruikt worden. Vuurwerk dat in België gewoon te koop is wordt illegaal naar Nederland gebracht. In december 2006 werd er naar verwachting 60 miljoen euro aan vuurwerk gekocht. Dat zou een recordbedrag zijn[1].

Het nieuwe jaar wordt traditioneel met grote hoeveelheden vuurwerk en feestvuren ingeluid. Als gevolg hiervan treedt er vlak na de jaarwisseling voor een korte tijd zware luchtvervuiling op. In stedelijke gebieden leidt dit gedurende de nacht tot smogvorming. Ook de uitstoot van fijn stof leidt tot een hoge concentratie daarvan in de lucht. De vervuiling verdwijnt het ene jaar sneller dan het andere, dit hangt sterk af van de windsnelheid en eventuele neerslag. patiënten met luchtwegaandoeningen zoals astma en mensen met hart- en vaatziekten wordt aangeraden binnen te blijven. Onder de juist weersomstandigheden, met name weinig wind, lage temperaturen en een hoge relatieve luchtvochtigheid, kan het vele vuurwerk bij het inluiden van het jaar een extreem dichte mist veroorzaken, waarbij het zicht beperkt kan worden tot minder dan 10 meter, zoals bijvoorbeeld in 1993 en 2007/2008 het geval was in Nederland. De rookdeeltjes fungeren als condensatiekernen, waardoor veel vocht condenseert, wat mist kan veroorzaken of natuurlijke mist extra dik maken. Aangezen siervuurwerk hoger dan 10 meter opstijgt, is er van het fraaie effect van dit vuurwerk bij dichte mist weinig te zien. Bij de jaarwisseling van 2007/2008 werden veel vuurpijlen dan ook bewaard tot de avond van 1 januari.


Brievenbus met verkleinde inwerpgleufDe resten van het afgestoken vuurwerk blijven meestal op straat liggen en zijn dus zwerfafval. Er zijn echter ook veel burgers die de volgende dag netjes de straat aanvegen. In sommige gemeenten worden speciale vuilniszakken uitgedeeld om dit afval op te ruimen. Vuurwerk dat niet afgegaan is vormt een extra gevaar, omdat kinderen het vinden en proberen het alsnog af te steken.

In verband met de gerede kans dat vuurwerk in brievenbussen terecht komt (al dan niet beoogd) wordt de inwerpopening van Nederlandse brievenbussen in de tweede helft van december grotendeels afgesloten. Alleen gewone brieven kunnen er dan nog in. Voor veel huisdieren (vooral honden en katten) is het afsteken van vuurwerk een regelrechte kwelling.

Bekende vuurwerken op oudejaarsavond zijn bij de Eiffeltoren in Parijs, het Sydney Opera House in Sydney en in de steden New York en Londen.


[bewerk] Oogletsel
In 2004 opereerde het Oogziekenhuis in Rotterdam veertig vuurwerkslachtoffers die veelal gewond raakten door kleine vuurpijlen. 90 procent van deze slachtoffers zijn jongens tussen de 8 en 17 jaar. Een aanzienlijk deel van hen moet blijvend het licht in een oog missen.


Vuurwerk
[bewerk] Professioneel vuurwerk
Professionele vuurwerkshows hebben vooral als doel om de vreugde tijdens een evenement te verhogen. Meestal wordt het gebruikt als afsluiting of als speciale viering van een evenement. Professioneel vuurwerk mag niet aan consumenten verkocht worden. Het wordt alleen afgestoken door professionals die een speciale training hebben gevolgd om het vuurwerk te mogen afsteken. Dit vuurwerk is qua lading en kracht gevaarlijker dan consumentenvuurwerk, en het wordt alleen in de open lucht afgestoken. Meestal wordt het vuurwerk op afstand afgestoken, via een elektrische ontsteking. Pyrotechnische speciale effecten (theater- of podiumvuurwerk) zijn speciaal geschikt voor gebruik binnen bij evenementen en in theaters.


[bewerk] Vuurwerkfestivals
Over de hele wereld vinden geregeld grootschalige vuurwerkfestivals plaats, al dan niet met een religieuze achtergrond. In Nederland is er half augustus het Vuurwerkfestival Scheveningen wat ook een winterversie kent in december.

Vooral in Zuid-Europa krijgt de liefhebber regelmatig de kans om spectaculaire vuurwerken te zien. Met name landen als Spanje, Malta, Italië en Duitsland hebben jaarlijks meerdere traditionele feesten waarbij groot vuurwerk het middelpunt vormt.

In Spanje vindt bijvoorbeeld ieder jaar rond maart het feest Fallas de Valencia plaats, waarbij zeer spectaculaire dag en nachtvuurwerken afgestoken worden. In San Severo, Italië wordt jaarlijks het festival La Madonna del Soccorso gehouden, waar enorme vuurwerken afgestoken worden. Ook op het San Trifone Festival in het Italiaanse dorp Adelfia is dit het geval.


[bewerk] Nationaal vuurwerk
Naast het particuliere vuurwerk hebben na de steden als Londen, Parijs, Berlijn, Sydney en New York krijgt nu ook Amsterdam op de Dam een nationale viering met bijbehorend vuurwerkspektakel. Op 31 december 2007 wordt er ook in Rotterdam bij de Erasmusbrug een nationaal vuurwerk georganiseerd.


[bewerk] Ernstvuurwerk
Ernstvuurwerk is het vuurwerk dat gebruikt wordt wanneer een schip in nood is en er signalen afgegeven moeten worden, zoals fakkels, vuurpijlen, parachutes en rookpotten. Dit is ook het vuurwerk dat in het leger gebruikt wordt voor soortgelijke doelen, bijvoorbeeld rookschermen of verlichting. Dit vuurwerk is na een aantal jaren niet meer betrouwbaar en wordt dan vernietigd en vervangen. Dat vernietigen gebeurt soms door het als feestvuurwerk te gebruiken, al is het effect natuurlijk niet zo fraai als met echt feestvuurwerk.


[bewerk] Gevarenklassen

Symbool explosieve stofHet meeste vuurwerk komt uit China. Daar vindt ook de classificatie naar gevarenklasse plaats. De classificatie vindt plaats op grond van internationale regelgeving voor vervoer en verpakking. Vuurwerk is naar aard en werking onderverdeeld in vier subklassen. Subklasse 1.1 is de zwaarste gevarenklasse, subklasse 1.4 de lichtste. De vier subklassen zijn:

Subklasse 1.1: Gevaar voor massa-explosie (bijv. titaniumsalute-mortierbommen).
Subklasse 1.2: Gevaar voor scherfwerking. Er bestaat geen risico voor massa-explosie.
Subklasse 1.3:
Gevaar voor brand, maar weinig gevaar voor scherfwerking. (bijv. normale mortierbommen).
Gevaar voor brand en scherfvorming, maar geen gevaar voor massa-explosie.
Subklasse 1.4: Gering gevaar voor ontploffing. De gevolgen blijven hoofdzakelijk beperkt tot de verpakking.
Volgens de Nederlandse regels moet consumentenvuurwerk, tijdens vervoer en opslag, altijd zodanig zijn verpakt dat het kan worden ingedeeld in de subklasse 1.4. Daarnaast blijven voor consumentenvuurwerk de bestaande regels van kracht, waarbij beperkingen zijn gesteld aan de hoeveelheden en soorten werkzame stof.


Vuurwerk in Walt Disney World
[bewerk] Soorten
Vuurwerk wordt onderverdeeld in siervuurwerk en knalvuurwerk. Er bestaan zeer vele soorten vuurwerk soms met mooie benamingen zoals ´´Asian Thunder King´´. Enkele zijn:

Vuurpijl
Rotje
Cake (vuurwerk)
Romeinse kaars
Chinese rol
Strijker (vuurwerk)
Ook bestaat er illegaal vuurwerk. Aangezien de veiligsheidsnormen per land verschillen kan vuurwerk in het ene land illegaal zijn en in het andere niet.


[bewerk] Rampen
Jaarlijks gebeuren met vuurwerk vrij veel ongelukken met letselschade, waarbij meestal jeugdigen en jongvolwassenen oog- of handletsel oplopen. Veel van deze ongevallen gebeuren doordat men een stuk vuurwerk dat geweigerd heeft opnieuw probeert aan te steken. Doordat de lont nu veel korter is explodeert op het moment dat men het aansteekt. Het opnieuw afsteken van geweigerd vuurwerk wordt dan ook sterk ontmoedigd.

Op 13 mei 2000 vond de Vuurwerkramp in Enschede plaats, waarbij een volledige woonwijk werd weggevaagd en 23 doden vielen. In landen waar vuurwerk geproduceerd wordt komen regelmatig mensen om tijdens het productieproces. Arme mensen werken vaak in de vuurwerkproductie voor lage lonen in soms miserabele omstandigheden, waarbij ongelukken vaak voorkomen.


[bewerk] Vuurwerkcampagne
Met spotjes op de televisie en op internet wordt er aandacht besteed aan de risico's bij het afsteken van vuurwerk. Ze zijn vooral op jongeren gericht.


[bewerk] Letselpreventie en vuurwerk-educatie
Veel ongelukken met vuurwerk vinden plaats door onoordeelkundig gebruik of baldadigheid. Ieder stuk Nederlands consumentenvuurwerk heeft weliswaar verplicht een gebruiksaanwijzing, maar vaak schiet deze uit praktisch oogpunt tekort. Tegenwoordig zijn er echter websites waarop uitgebreider wordt ingegaan op het praktisch gebruik van de in Nederland beschikbare vuurwerkartikelen, de kenmerken van deze artikelen en de mogelijke gevaren. Verder spant Stichting Consument & Veiligheid zich sinds enkele jaren in om met name de jeugd bewuster te maken van deze gevaren. Bureau HALT spant zich met name in om overlast door vuurwerk te verminderen, door het aanleveren van lesmateriaal voor de basisvorming en het gestructureerd handhaven van alternatieve straffen voor overtreders, jonger dan 18 jaar.